ફાગણ: ૨૪૮૬ : ૧૧:
અંતર્મુખ થઈને જેમણે અતીન્દ્રિય આત્માને લક્ષમાં લીધો છે, ને તેમાં લીનતાવડે અતીન્દ્રિય
આનંદના અનુભવમાં ઝૂલી રહ્યા છે એવા વીતરાગી દિગંબર સંત કુંદકુંદાચાર્યદેવનું આ કથન છે; તેમણે
વિદેહક્ષેત્રે જઈને સીમંધરનાથ તીર્થંકરના સાક્ષાત્ દર્શન કર્યા હતા. તેમના અંતર અનુભવમાંથી
નીકળેલું આ પરમ સત્ય છે.
ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા જ્ઞાન ને આનંદથી ભરેલો છે, ને રાગ તથા જડથી તે ખાલી છે.–આવા
ચૈતન્યતત્ત્વને જાણવાની ખરી જરૂરિયાત જીવને લાગી નથી, તેની ખરી ધગશ જાગી નથી. જો ખરી
ધગશ જાગે ને ખરી જરૂર લાગે તો તે તરફ પ્રયત્ન વળ્યા વગર રહે નહિ જેમ જગતમાં જેને જે
ચીજનો તીવ્ર પ્રેમ હોય તેને દિનરાત તેનું રટણ ચાલે છે, તેમ જેને ચૈતન્યનો ખરો પ્રેમ હોય તેને
દિનરાત તેનું રટણ રહ્યા કરે છે, તેનો પ્રયત્ન દિનરાત તે તરફ વળ્યા કરે છે, ને તે તેને પ્રાપ્ત કરે જ છે.
ઈન્દ્રિયોનો અભાવ થવા છતાં જ્ઞાનનો અભાવ થતો નથી, કેમ કે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા
અતીન્દ્રિય છે, તેનું જ્ઞાન ઈન્દ્રિયોના આધારે નથી. આવા આત્માને જે ધ્યેય બનાવે તેને ઈન્દ્રિયો તથા
બાહ્ય વિષયો પ્રત્યેથી રુચિ છૂટી જાય. અંતરમાં અતીન્દ્રિય આત્માને અવલંબીને જે નિર્વિકલ્પ પ્રતીત
અને આનંદનો અનુભવ થાય તે સમ્યગ્દર્શન અને ધર્મ છે.
અતીન્દ્રિય ચેતનાસ્વરૂપ આત્મા છે, તે ઈન્દ્રિયોવડે જાણનાર નથી. તેમજ તે ઈન્દ્રિયોદ્વારા
જણાતો નથી. અંતર્મુખ થયેલું જે અતીન્દ્રિયજ્ઞાન તેનાવડે જ આત્મા જણાય છે. સાધકના અંતર્મુખ
થયેલા મતિશ્રુતજ્ઞાન પણ અંશે અતીન્દ્રિય છે, તેનાથી આત્મા જણાય છે. એ સિવાય રાગાદિ ભાવો તો
બાહ્યવૃત્તિ છે, તેનાથી આત્મા જણાતો નથી.
આત્માને જાણવાની વિધિ શું છે તેની આ વાત છે. પોતે અતીન્દ્રિય થઈને આત્માને જાણે ત્યારે
અતીન્દ્રિય થયેલા જ્ઞાનની સાચી ઓળખાણ થાય. ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી તો ઈન્દ્રિયોની ચેષ્ટા દેખાશે, તેનાથી
જ્ઞાનીનો અતીન્દ્રિય આત્મા ઓળખાય નહીં. જ્ઞાનીની ઓળખાણ બહુ ઊંડી છે.
જડ વિષયોને જાણવામાં ઈન્દ્રિયો નિમિત્ત થાય છે, પરંતુ અતીન્દ્રિય ચૈતન્યતત્ત્વને જાણવામાં
ઈન્દ્રિયો નિમિત્ત થતી નથી; અતીન્દ્રિય ચૈતન્યતત્ત્વ તો જ્ઞાનવડે જ જણાય છે.–કયું જ્ઞાન? કે ઈન્દ્રિયોથી
પાર થઈને અંતરમાં જે જ્ઞાન વળ્યું તે જ્ઞાનવડે જ આત્મા જણાય છે. ઈન્દ્રિયોવડે તે જણાતો નથી માટે
તે ‘અલિંગગ્રહણ’ છે.
ધન્ય તે ઘર
અહો, જે ઘરમાં પવિત્ર
જૈનધર્મનો વાસ છે, જે ઘર પવિત્ર
ધર્માત્માના ચરણથી પાવન થયું છે, તે
ઘરની ધૂળ પણ ધન્ય છે; મુમુક્ષુઓને
તે ઘર અનેક પાવનકારી પ્રેરણાઓનું
મંગલ જન્મસ્થાન છે.
(શ્રી કહાનગુરુ જન્મધામમાંથી)