: ૧૪ : આત્મધર્મ: ૧૯૯
૩૪. ‘જ્ઞાનસ્વભાવ તે હું’ એવા નિર્ણયમાં તો ઘણું જોર છે, તે અપૂર્વ નિર્ણયનું જોર ક્ષણે ક્ષણે
મિથ્યાત્વને તોડતું જાય છે ને રાગને મંદ કરતું જાય છે.
૩પ. ભાઈ, તારે જો શાંતિ જોઈતી હોય, સમ્યગ્દર્શન જોઈતું હોય, મોક્ષમાર્ગી થવું હોય તો,
બીજી બધી વાતને એકકોર મૂકીને તારા ઉપયોગમાં એમ નક્કી કર કે જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા જ હું છું.
આવા નિર્ણયના જોરે તારું જ્ઞાન, જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ એકાગ્ર થશે એટલે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થશે.
આ સિવાય બીજી કોઈ રીતે મોક્ષમાર્ગ થતો નથી.
૩૬. જેણે જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય કર્યો તેના અભિપ્રાયમાં એટલી તો દ્રઢતા થઈ ગઈ કે હવે
મારા હિતને માટે મારે આ જ્ઞાનસ્વભાવનું જ અવલંબન કરવાનું છે, એ સિવાય રાગના કોઈ પણ
અંશનું અવલંબન નથી. તેના નિર્ણયની આવી દ્રઢતા તેને પરના અવલંબનથી પાછો વાળીને
સ્વભાવની સન્મુખ લઈ જાય છે.–આ જ મોક્ષમાર્ગની રીત છે.
૩૭. ‘હું જ્ઞાન સ્વભાવ છું’ એમ નક્કી કર્યું એટલે હવે મારી શાંતિ માટે મારે આ જ્ઞાનની જ
સેવા કરવાનું રહ્યું. અત્યારસુધી જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણય વગર પરભાવોને હિતરૂપ જાણીને તેની સેવા
કરી, પણ હવે તેની સેવા અને તેનો આદર છોડીને, જ્ઞાનસ્વભાવનો જ આદર કર્યો; જ્ઞાનસ્વભાવની
સન્મુખ થઈને તેની સેવા કરતાં સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાનચારિત્ર થાય છે.
૩૮. જ્યાંસુધી જ્ઞાન–સ્વભાવનો નિર્ણય ન હતો ત્યાં સુધી મતિ–શ્રુતજ્ઞાન તે સ્વભાવ તરફ
વળતા ન હતા, પણ ઈંદ્રિયો અને મન તરફ જ વળતા હતા; એટલે તે જ્ઞાનમાં આત્માની પ્રસિદ્ધિ થતી
ન હતી, પણ ઈંદ્રિયો અને મનના અવલંબનને એકાંત પરની જ પ્રસિદ્ધિ થતી હતી, તે જ્ઞાનો પોતાની
જ્ઞાનમર્યાદાને છોડીને બહાર જતા હતા–રાગાદિમાં એકતાપણે અજ્ઞાનભાવે વર્તતા હતા, એટલે તે
જ્ઞાનમાં પોતાની મર્યાદા રહેતી ન હતી. હવે જ્ઞાનસ્વભાવનો નિર્ણય કરતાં તેનો અચિંત્ય મહિમા
લાવીને તે મતિ–શ્રુતજ્ઞાન સ્વસન્મુખ થાય છે, ઈંદ્રિયો અને મનના અવલંબનથી પાછા વળીને, પર
તરફથી ઉપયોગને પાછો ખેંચીને, જ્ઞાનને પોતાની મર્યાદામાં લાવે છે, એટલે સ્વસન્મુખ થઈને
આત્માને સમ્યક્પણે પ્રસિદ્ધ કરે છે. આનું નામ જ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન છે; આનું નામ ધર્મ છે,
આમાં અપૂર્વ આત્મશાંતિ છે, ને આ જ મોક્ષનો ઉપાય છે.
૩૯. જ્ઞાનીની મર્યાદા એ છે કે પોતાના સ્વભાવમાં એકાગ્રપણે રહે. એક સૂક્ષ્મ વિકલ્પ ઊઠે તે
પણ જ્ઞાનની મર્યાદાથી બહાર છે. જ્ઞાનની મર્યાદામાં એક સૂક્ષ્મ વિકલ્પનો પણ પ્રવેશ નથી. જ્યાં આવો
નિર્ણય પણ ન કરે ને વિકલ્પથી–રાગથી લાભ માને તે તો હજી સમ્યગ્દર્શનના આંગણે પણ નથી
આવ્યો. અહીં તો સમ્યગ્દર્શનના આંગણે આવેલો જીવ અંર્તસ્વભાવમાં કઈ રીતે ઢળે છે તેની વાત છે.
૪૦. આ વાત કોના અંતરમાં ઉત્તરે?–કે જેના અંતરમાં ધર્મની જિજ્ઞાસા ખરી જાગી હોય તે
જિજ્ઞાસુ જીવ પોતાના હિતને માટે આ વાત અંતરમાં ઉતારીને જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનો નિર્ણય કરે છે;
જગતમાં કોઈ પદાર્થોનો કર્તા હું નથી,–એનાથી તો હું જુદો છું–એમ સમજીને પર તરફનો ઉત્સાહ જેને
ઓસરી ગયો છે; અને રાગની વૃત્તિઓમાં પણ મને આકુળતાનું જ વેદન ને અશાંતિ છે, જ્ઞાનના
વેદનમાં જ શાંતિ છે–એમ નક્કી કરીને, રાગ તરફનો ઉત્સાહ પણ ઓસરી ગયો છે ને જ્ઞાન
જ્ઞાનસ્વભાવ તરફના ઉત્સાહની જેને ભરતી આવી છે,–એવા જીવના અંતરમાં આ વાત ઉતરી જાય છે,
–એટલે કે તેને શુદ્ધઆત્માની અનુભૂતિ થાય છે.
૪૧. ચૈતન્યસ્વભાવનો ઉત્સાહ છોડીને, રાગનો અને પરનાં કાર્યોનો ઉત્સાહ તે તો સંસારમાં
રખડવાનું અને દુઃખનું કારણ છે.
૪૨. ભાઈ, પર ચીજ ક્્યાં આવી અધૂરી છે કે તે તારી આશા કરે? અને તારો આત્મા પણ
ક્્યાં એવો અધૂરો છે કે તે બીજાની આશા રાખે? માટે તારી વૃત્તિને પર તરફથી પાછી વાળ...ને સ્વ
તરફ જા. પર તરફના વલણમાં અશાંતિ છે, સ્વ તરફ વળવાથી શાંતિ છે. શાંતિ કહો કે ધર્મ કહો,–તેની
રીત આ એક જ છે.