જેઠ: ૨૪૮૬ : ૧૭:
(૧૨૩) ઘણા લોકો પૂછે છે કે મનુષ્યની ફરજ શું?–માનવધર્મ શું? તેના ઉત્તરમાં ગુરુદેવ કહે
છે કે અરે ભાઈ! સૌથી પહેલાં તો ‘હું મનુષ્ય છું’ એવી માન્યતા તે જ મોટો ભ્રમ છે. મનુષ્યપણું તે તો
સંયોગી પર્યાય છે,–જીવ–પુદ્ગલના સંયોગરૂપ અસમાન જાતીય પર્યાય છે, તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી.
મનુષ્યપર્યાય તે હું નથી, હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છું–એમ સમજવું તે આત્માની પહેલી ફરજ છે, ને તે
પહેલો ધર્મ છે. મનુષ્યભવ પામીને કરવા જેવું હોય તો એ જ છે. આ સિવાય ‘હું મનુષ્ય જ છું’ એમ
માનીને જે કાંઈ ક્રિયાકલાપ કરવામાં આવે તે બધોય વ્યવહારમૂઢ અજ્ઞાની જીવોનો વ્યવહાર છે.
(૧૨૪) જૈનધર્મનો ક્રમ એ છે કે પહેલાં સમ્યગ્દર્શન હોય ને પછી જ સમ્યક્ચારિત્ર હોય; અને
તે સમ્યગ્દર્શન પણ નિશ્ચયસ્વભાવના અવલંબને જ થાય. તેને બદલે જે સમ્યગ્દર્શન વગર ચારિત્ર
માને, અથવા તો પહેલાં વ્યવહાર કરતાં કરતાં તેનાથી નિશ્ચય શ્રદ્ધા–જ્ઞાન થઈ જશે–એમ માને તેઓ
જૈનધર્મના ક્રમને જાણતા નથી.
(૧૨પ) ‘અહો! આ પરથી ભિન્ન મારા જ્ઞાયકતત્ત્વની વાત છે, મારા જ્ઞાયકતત્ત્વની પ્રતીત
કરવામાં કોઈ રાગનું અવલંબન છે જ નહિ’–આવા લક્ષપૂર્વક એટલે કે સ્વભાવના ઉલ્લાસપૂર્વક એક
વાર પણ જે જીવ આ વાત સાંભળે તે ભવ્ય જરૂર અલ્પકાળમાં મુક્તિ પામે છે.
(૧૨૬) કોઈ કહે કે અમે પુરુષાર્થ તો ઘણો કરીએ છીએ પણ સમકિત થતું નથી.–તો જ્ઞાની કહે
છે કે અરે ભાઈ! તારી વાત જૂઠી છે. યથાર્થ કારણ આપે અને કાર્ય ન આવે એમ બને નહિ. જો કાર્ય
નથી પ્રગટતું તો સમજ કે તારા પ્રયત્નમાં ભૂલ છે. સમ્યગ્દર્શન થવાની જે રીત છે તે રીતે અંતરમાં
યથાર્થ પ્રયત્ન કરે અને સમ્યગ્દર્શન ન થાય–એમ બને જ નહિ.
(૧૨૭) સુપ્રભાતના પ્રકાશમાં મેરુ ઉપર બિરાજમાન પ્રભુજીનું દ્રશ્ય અત્યંત ભવ્ય લાગતું હતું.
એ વખતે ભગવાનને નીરખતાં એમ થતું હતું કે અહો, નાથ! ધન્ય આપનો અવતાર! ધન્ય આપનો
જન્મ! આ અવતારમાં જ આત્માના પૂર્ણ હિતને સાધીને આપ તીર્થંકર થશો....ને જગતના અનેક ભવ્ય
જીવોનો ઉદ્ધાર કરશો. આ આપનો છેલ્લો અવતાર છે. એ બાલ–પ્રભુજીને નીરખતાં ભક્તોને બહુ
આનંદ થતો હતો.
(૧૨૮) હે જીવ! એક ક્ષણ પણ તારા સ્વરૂપનો વિચાર કર! શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માના
ચિંતવન સિવાય બીજા પદાર્થોની ચિંતા વ્યર્થ છે. દેહથી ભિન્ન મારું ચિદાનંદ સ્વરૂપ શું છે તેનો હે જીવ!
તું વિચાર કર.
(૧૨૯) સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ સુગમ છે;
પરને પોતાનું કરવું અશક્્ય છે.
(૧૩૦) જેણે પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વભાવની સન્મુખ થઈને તેની સમ્યક્ પ્રતીતિ કરી–જ્ઞાન કર્યું
ને તેમાં એકાગ્રતા કરી તેણે કરવાયોગ્ય અપૂર્વ કાર્ય કર્યું તેથી તે કૃતકૃત્ય થયો....હે ભાઈ! એક વાર તો
અંતર્મુખ થઈને સ્વભાવનો નિર્ણય કર, અને અનંતકાળમાં નહિ કરેલ એવું અપૂર્વ કાર્ય પ્રગટ કર.
(૧૩૧) ‘ઉપયોગ સ્વરૂપ આત્મા’ અને ‘ક્રોધાદિ સ્વરૂપ આસ્રવો’ એ બંનેનું યથાર્થ ભેદજ્ઞાન
થતાં જીવ પોતાના ઉપયોગસ્વરૂપ આત્મામાં જ એકતા કરીને પોતાના શુદ્ધ ઉપયોગભાવને જ કરે છે,
પરંતુ શુદ્ધ ઉપયોગ સિવાય ક્રોધાદિ ભાવોને પોતામાં જરાપણ કરતો નથી, તેથી તેને તે ક્રોધાદિકનો
સંવર થાય છે.–આ રીતે ભેદજ્ઞાનથી જ જીવને સંવર થાય છે માટે તે ભેદજ્ઞાન અત્યંત પ્રશંસનીય છે.
આવા ભેદજ્ઞાન સિવાય અજ્ઞાની જીવ ગમે તેટલાં વ્રતાદિક કરે તો પણ તે પ્રશંસનીય નથી.
(૧૩૨) ‘અહો! અંતરમાં પરમ ચૈતન્યતત્ત્વ છે તેને જગતના જીવો સમજે ને આત્માના
આનંદની સન્મુખ થાય?” –આવો સંતોને વિકલ્પ ઉઠયો....