: ૧૦ : આત્મધર્મ: ૨૦૧
કલ્પના છે, તે કલ્પના પણ વિરૂપ છે, તે ચૈતન્યનું રૂપ નથી. ચૈતન્યનું રૂપ તો શાંત અનાકુળ છે, તે
સ્વયં નિરાકુળ આનંદસ્વરૂપ છે.
જેને આવા આનંદસ્વરૂપ આત્માનું ભાન નથી, તે રાજપાટમાં કે સ્વર્ગમાં હોય તો પણ તેને એકાંત
આકુળતાનું જ વેદન હોય છે–એટલે કે દુઃખનો જ અનુભવ હોય છે. જ્ઞાનીધર્માત્માને ચૈતન્યના અનાકુળ
આનંદનું વેદન હોય છે,–અંશે રાગ–દ્વેષ હોય છે પણ તેમાં કે પરમાં સુખબુદ્ધિ નથી. આ રીતે સાધકને અંશે
આનંદ છે. ને પૂર્ણજ્ઞાનને પામેલા કેવળજ્ઞાની ભગવાનને તો પૂર્ણ આનંદ છે–એકલો આનંદ છે.
જુઓ, આજે શ્રુતપંચમીના મોટા દિવસે આત્માના આનંદની વાત આવી છે. કેવળજ્ઞાન પોતે મંગળરૂપ
ને આનંદરૂપ છે, અને તેના સ્વરૂપનો નિર્ણય કરનારું શ્રુતજ્ઞાન પણ અંશે મંગળરૂપ ને આનંદરૂપ છે.
સંતો એ આત્મામાં આનંદના મંગળ સાથિયા પૂરે છે. જેમ મહાપુરુષ આંગણે પધારતાં સાથિયા
પૂરે, તેમ મહાન એવું કેવળજ્ઞાન આત્માના આંગણે નજીક આવી રહ્યું છે–અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન
પામવાના છે, તેની તૈયારીમાં ભાવશ્રુતજ્ઞાનથી સંતોએ આત્મામાં સાથિયા પૂર્યા છે.
કુંદકુંદ રચ્યું શાસ્ત્ર સાથિયા અમૃતે પૂર્યા,
ગ્રંથાધિરાજ તારામાં ભાવો બ્રહ્માંડના ભર્યા.
ચૈતન્યની સર્વજ્ઞતા જગતના બધા ભાવોને પી ગઈ છે...તેણે બ્રહ્માંડના બધા ભાવોને જાણી
લીધા છે. એવા ચૈતન્યની પરમ મહત્તા સંતોએ શાસ્ત્રોમાં ભરી છે. કુંદકુંદાચાર્ય–ભગવાને ‘સમયસાર’
રચ્યું ને અમૃતચંદ્રાચાર્ય દેવે ટીકાદ્વારા તેના અજબગજબના ગંભીરભાવો ખોલીને સાથિયા પૂર્યા....તે
ભાવોને જેણે જાણ્યા તેના આત્મામાં સમ્યગ્દર્શનના સાથિયા પૂરાયા.
જુઓ, આ ચૈતન્ય–મહેલમાં પ્રવેશવાનું વાસ્તુ! અનાદિથી અજ્ઞાનદશામાં આત્મામાં રાગની વાસ
હતી, રાગની ગંધ હતી; હવે યથાર્થ જ્ઞાનવડે આત્મામાંથી રાગનો વાસ કાઢી નાંખ્યો ને કેવળજ્ઞાનનો વાસ
કર્યો તેણે સાચું વાસ્તુ કર્યું. તે અલ્પકાળે કેવળજ્ઞાન પામીને સિદ્ધ ભગવંતોની વસતીમાં જઈને સાદિ–
અનંતકાળ વસશે. ચૈતન્યના સ્વઘરમાં વસ્યો તે વસ્યો....હવે ત્યાંથી કદી ખસશે નહીં–એનું નામ વાસ્તુ!
સામાયિક માટેનું પાથરણું કર્યું? કે અસંખ્ય પ્રદેશી ચૈતન્યક્ષેત્ર તે જ સામાયિક માટેનું પાથરણું
છે, તે ચૈતન્યક્ષેત્રમાં બેસીને જ સામાયિક થાય છે. રાગમાં બેસીને સામાયિક થતી નથી, કે જડમાં
બેસીને સામાયિક થતી નથી. જડથી પાર ને રાગથી પણ દૂર જઈને ચૈતન્યસ્વભાવમાં સ્થિર બેસવાથી
સામાયિક થાય છે. સામાયિકમાં ધર્માત્માને આત્મા જ સમીપ છે; આત્માની સમીપ જે વર્તે છે ને
રાગથી દૂર વર્તે છે તેને જ સામાયિક થાય છે.
સિદ્ધ સમાન જે સ્વપદ તેને જે જાણતો નથી, અને સિદ્ધમાં ને પોતાના સ્વરૂપમાં પરમાર્થે જે ફેર
માને છે તે જીવ સિદ્ધના પડખેથી ખસીને સંસારના પડખે વસ્યો છે, તે મૂઢ– મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
“ભગવાન સર્વજ્ઞ, ભગવાનને પૂર્ણ આનંદ, ભગવાન પરમ વીતરાગ”–એમ કહે પરંતુ, “જેવા
ભગવાન તેવો જ હું, ભગવાનના ને મારા સ્વભાવમાં પરમાર્થે કાંઈ જ ફેર નથી“–એમ પોતે ભેગો મળીને
જ્યાંસુધી નિર્ણય ન કરે ત્યાં સુધી ભગવાનના સ્વરૂપનો પણ સાચો નિર્ણય થાય નહિ; અને પોતે આવો
નિર્ણય કર્યા વગર બીજા ધર્માત્માની પણ ખરી અંતર ઓળખાણ થાય નહિ; તેથી અજ્ઞાની બહારના
સંયોગ ઉપરથી ધર્મીનું માપ કાઢે છે પણ ધર્મના સાચા સ્વરૂપની તેને ખબર નથી.–માટે જેણે ધર્મી થવું હોય
તેણે સર્વજ્ઞ જેવા પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવનો શ્રુતજ્ઞાનથી નિર્ણય કરવો.–આ નિર્ણય કરવો તે ધર્મનું પહેલું
અપૂર્વ કાર્ય છે. જેણે આવો નિર્ણય કર્યો તેણે પોતાની પ્રભુતા તરફ પગલા માંડયાં, તેણે ચૈતન્યમાં સાથીયા
પૂર્યા...ને સ્વઘરમાં વાસ કર્યો....તે અલ્પકાળમાં કેવળજ્ઞાન અને પરમ આનંદને પામશે.
પ્રવચનસાર ગાથા ૬૦ માં આચાર્યદેવ કહે છે કે કેવળજ્ઞાન એકાંતિક સુખ છે–એમ સર્વથા
અનુમોદવા યોગ્ય છે,–આનંદથી સંમત કરવા યોગ્ય છે. એટલે કે, હે જીવ! કેવળજ્ઞાનને સંમત કરવાથી
તને તારા આત્મામાં જરૂર આનંદ થશે.