: ૧૦ : આત્મધર્મ : ૨૦૩
પ્રગટ અનુભવ આપણો,
નિર્મળ કરો સપ્રેમ રે ચૈતન્ય પ્રભુ! પ્રભુતા તમારી ચૈતન્યધામમાં..
(પૂ. ગુરુદેવના શ્રીમુખે અધ્યાત્મની મસ્તીપૂર્વક વૈરાગ્યભરેલી હલકથી ગવાતું આ પદ
સાંભળતાં શ્રોતાજનો મુગ્ધતાથી ડોલતા હતા.)
હે જીવો! તમારા ચૈતન્યમાં જ તમારી પ્રભુતા છે, તેની પ્રીતિ કરીને અનુભવ કરવો તે કર્તવ્ય
છે. રાગ તો તુચ્છ છે. તમારી મોટપ, તમારી મહત્તા, તમારી પ્રભુતા તો ચૈતન્યમાં જ છે; સુખ–શાંતિ–
આનંદ જે કહો તે બધું તમારા ચૈતન્યમાં જ ભરેલું છે. અહા! આવું ચૈતન્યધામ એ જ ખરું
વિશ્રામસ્થાન છે. દેહમાં કે રાગમાં કયાંય વિસામો નથી, તેમાં ચૈતન્યના કોઈ ગુણ નથી. માટે અંતર્મુખ
થઈને ચૈતન્યધામમાં દ્રષ્ટિ કરો, તેની નિર્મળ પ્રીતિ કરો ને તેનો અનુભવ કરો. તમારા ચૈતન્યની પ્રભુતા
તમારા અનુભવમાં લ્યો.
જેને પૈસાની રુચિ હોય તેની દ્રષ્ટિ કયાં હોય?–કે જ્યાંથી પૈસા મળતા હોય ત્યાં તેની દ્રષ્ટિ અને
પ્રીતિ હોય; તેમ જેને ધર્મની રુચિ હોય તેની દ્રષ્ટિ કયાં હોય? કે જ્યાંથી ધર્મ મળતો હોય ત્યાં; ધર્મ મળવાનું
સ્થાન કયું? ધર્મનું ધામ આત્મા છે તેના ઉપર ધર્મીની દ્રષ્ટિ હોય છે ને તેનો જ ધર્મીને પ્રેમ હોય છે; રાગના
વિકલ્પનો પ્રેમ ધર્મીને હોતો નથી. જેને રાગનો પ્રેમ છે તેને ધર્મનો પ્રેમ નથી. રાગનો પ્રેમ કહો કે
વ્યવહારમૂઢતા કહો. શુદ્ધઆત્મા તે કારણપરમાત્મા છે, તેને કારણ સમયસાર પણ કહેવાય; અને તેના
આશ્રયે મોક્ષના કારણરૂપ જે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટે તે રત્નત્રયપરિણત આત્માને પણ
કારણસમયસાર કહેવાય છે. જે જીવ નિશ્ચયસ્વભાવને જાણતો નથી ને વ્યવહારના આશ્રયે મોક્ષમાર્ગ માને
છે તે જીવ ભલે દ્રવ્યલિંગી દિગંબર સાધુ થઈને પંચમહાવ્રતાદિ પાળતો હોય તોપણ તેણે હજી
કારણસમયસારને જાણ્યો નથી, તેને મોક્ષમાર્ગની ખબર નથી. અને જ્યાં કારણસમયસારની ખબર નથી ત્યાં
કાર્યસમયસારની પ્રાપ્તિ કયાંથી થાય? મોક્ષમાર્ગની જ જ્યાં ખબર નથી ત્યાં મોક્ષની પ્રાપ્તિ કયાંથી થાય?
૭૦૦ મુનિઓની રક્ષા થઈ તે હિસાબે વાત્સલ્યના વિકલ્પની પ્રશંસા કરી; પણ તે
વિષ્ણુકુમારમુનિને મુનિદશામાંથી ઊતરીને જે રાગ થયો તે કાંઈ પ્રશંસનીય નથી. વિષ્ણુકુમાર પોતે તે
રાગને પ્રશંસનીય માનતા ન હતા, એટલે તો પાછળથી તેનું પ્રાયશ્ચિત કરીને ફરી મુનિ થયા ને વિકલ્પ
તોડી, સ્વરૂપમાં ઠરી કેવળજ્ઞાન પામી, સિદ્ધ થયા. વાત્સલ્યના વિકલ્પવડે નહીં, પરંતુ વિકલ્પને છેદીને
સ્વરૂપમાં ઠરીને તેઓ પરમાત્મા થયા. આ જ મોક્ષનો ઉપાય છે, બીજો કોઈ મોક્ષનો ઉપાય નથી.
કારણસમયસાર એટલે શુદ્ધ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપે પરિણમેલો આત્મા, તેના વગર
કાર્યસમયસારની પ્રાપ્તિ થતી નથી. મોક્ષનું કારણ ત્રિકાળી ચિદાનંદસ્વભાવના આશ્રયે જ પ્રગટે છે,
તેના સિવાય બીજા કોઈ વિકલ્પના આશ્રયે કે દેહની ક્રિયાના આશ્રયે મોક્ષનું કારણ પ્રગટતું નથી.
ભગવાને આવો (શુદ્ધાત્માના આશ્રયરૂપ) મોક્ષમાર્ગ સાધ્યો ને એ જ માર્ગ જગતને દેખાડયો: હે
જીવો! મોક્ષનો માર્ગ આ જ છે, બીજો નથી. જેમ ભગવાનનો આત્મા અને આ આત્મા સ્વભાવે સરખા
છે તેમ મોક્ષનો ઉપાય પણ બંનેને માટે સરખો જ છે.
અરૂપ એવો આતમા તનમાં કરે નિવાસ.
તે જ શુદ્ધ પરમાતમા, બીજો ભેદ ન ખાસ.
આ જડ દેહની મધ્યમાં અરૂપી ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા શુદ્ધ પરમાત્મા જેવો બિરાજી રહ્યો છે;
સિદ્ધપરમાત્મામાં અને આ જીવમાં પરમાર્થે કાંઈ ભેદ નથી, ખાસ કાંઈ ભેદ નથી. પર્યાયમાં જે ભેદ છે તે
ગૌણ છે એટલે કે ખાસ–મુખ્ય નથી. ભાઈ! અંતરના સ્વભાવથી જો તારામાં ને સિદ્ધપરમાત્મામાં
જરાય ફેર નથી. સિદ્ધ ભગવાન જેવો જ આત્મા આ દેહમાં વસી રહ્યો છે, પણ દેહથી તે તદ્ન જુદો છે.
જડ દેહના અવયવો આત્માને નથી. હાથ–પગ–આંખ કાન વગેરે જડ શરીરના અવયવો છે, તે કાંઈ
આત્માના અવયવો નથી, ને આત્મા તે અવયવોથી કાંઈ કામ લેતો નથી. આત્માના અવયવો તો જ્ઞાન,
શ્રદ્ધા, આનંદ વગેરે છે, ને તે અવયવોનોં ઉપભોગ આત્મા કરે છે. અસંખ્ય પ્રદેશો ને જ્ઞાનાદિ અનંત
ગુણોરૂપ જે અવયવો તેનો અવયવી