કેમ હોય?–ન જ હોય. અવયવ અને અવયવી એક જ જાતના હોય. અરે, વિકલ્પ તે પણ ખરેખર
ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માનો અવયવ નથી. જે જેનો ખરો અવયવ હોય તે તેનાથી છૂટો કેમ પડે? વિકાર તો
આત્માથી છૂટો પડી જાય છે, અને વિકાર છૂટો પડી જવા છતાં આત્મા તો અખંડ રહે છે. તેનું કોઈ અંગ
તેનો નાશ થતાં આત્માને હીનાંગપણું (અધૂરાંપણું) થઈ જવું જોઈએ.–પણ એમ થતું નથી, કેમકે વિકાર
તે આત્માના સ્વભાવનું અંગ નથી, તે તો છઠ્ઠી આંગળી જેવો ઉપાધિરૂપ છે.
અંગમાં તાકાત ઓછી હોય તે; તેમ મોક્ષમાર્ગને માટે પરનો આશ્રય કોણ માને? કે જે પોતાના
આત્માને શક્તિહિન માનતો હોય તે; પોતાના આત્માને હીનશક્તિવાળો માને ને પરના આશ્રયે
મોક્ષમાર્ગ સાધવા માંગે તેને કદી મોક્ષમાર્ગ સધાય નહિ. અનંતગુણથી પરિપૂર્ણર્ ચૈતન્ય ભગવાન છે
તેના આશ્રયે જ મોક્ષમાર્ગની સિદ્ધિ થાય છે.
પોતાના મોક્ષનું સાધન માને તેમાં મમત્વ કર્યા વગર રહે જ નહિ, એટલે દેહાદિની ક્રિયાને કે રાગને
મોક્ષનું સાધન માનનારા તેમાં મમત્વ કરે જ છે) તેઓ મોક્ષમાર્ગથી બહાર, વ્યવહારમાં મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
આચાર્યપ્રભુ સમજાવે છે કે અરે ભાઈ, તારી પ્રગટ દશાનો વિલાસ તારા ગુણમાંથી આવે કે બહારથી?
શું શરીરના અવયવોમાંથી તારી નિર્મળ દશા આવે? શરીર તો જડ છે, એની તો રાખ થાય છે. તેમાંથી
એ તો નવો આગંતુક ભાવ છે, એ કાંઈ સ્વભાવના ઘરનો ભાવ નથી; એમાંથી સ્વભાવદશા આવે
નહિ. પ્રભુ! તારી પ્રગટ દશા ચૈતન્યમાંથી જ ઉલ્લસે અને વિલસે એવો તું છો. તારા ચૈતન્યમાં જ એવી
અચિંત્ય તાકાત છે કે તેને કોઈની ઓશયાળ કરવી પડે એવું નથી. એને બદલે તું રાગમાંથી કે દેહમાંથી
તારી ચૈતન્યદશા ઉલ્લસાવવા કે વિલસાવવા માંગ–તે તો તારી ખોટી ભ્રમણા છે.
નથી. હાથ–પગ વગેરે ન હોય તો તે ન હોવાને કારણે જીવ દુઃખી છે–એમ નથી, અને હાથ–પગ વગેરે
હોય તો તે કાંઈ સુખનું સાધન થાય છે–એમ પણ નથી. જેમકે–
નથી, કે તેના અભાવમાં આત્માને દુઃખ થાય. સિદ્ધભગવંતો હાથ–પગ વગર જ સ્વયમેવ સુખી છે.
બનાવીને સુખી થાત એમ છે? ના, તે જડ અવયવો આત્માના સાધન હતા જ નહિ. તે અવયવોનો
સંયોગ હો કે ન હો, બંને પરિસ્થિતિમાં તે આત્માના સુખનું સાધન છે જ નહીં.