કોને પ્રમોદ ન ઉલ્લસે? મોક્ષાર્થીના હૈયામાં પોતાના સિદ્ધપદની વાત સાંભળતા રોમેરોમે–ચૈતન્યના પ્રદેશે પ્રદેશે
પ્રમોદ જાગે છે, ને તે અંતર્મુખ થઈને પોતાના પરમાત્મપદને સાધે છે.
ચણામાં તુરો સ્વાદ આવે છે ને વાવતાં ફરીફરીને ઊગે છે, પણ તેને સેકી નાંખતાં મીઠો સ્વાદ આવે છે ને તે
ફરીને ઉગતો નથી; તેમ આત્મામાં રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપી કષાય છે ત્યાં સુધી તેનો સ્વાદ કસાયેલો (કષાયવાળો–
તુરો) આવે છે ને તે સંસારમાં જન્મ–મરણ કરે છે, પણ અંતરમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રવડે તેને સેકતાં
તેના આનંદનો મીઠો સ્વાદ આવે છે ને તે સંસારમાં ફરીને જન્મ ધારણ કરતો નથી. ચૈતન્યના આનંદના
સ્વાદને ચૂકીને જીવ અનાદિથી આકુળતાને જ અનુભવી રહ્યો છે. ભાઈ, એક વાર નક્કી કર કે હું પોતે જ
આનંદકંદ છું, ક્યાંય બહારમાં મારો આનંદ નથી–આવા નિર્ણયના જોરે અંતર્મુખ થતાં અતીન્દ્રિય આનંદનો
(સિદ્ધ ભગવાન જેવો) નમુનો આવી જશે, અને પૂર્ણાનંદની ખાતરી થઈ જશે કે આવો પરિપૂર્ણ
આનંદસ્વભાવી હું છું. એટલે પૂર્ણ આનંદ પ્રગટ કરવા માટે મારામાં જ મારે એકાગ્ર થવાનું રહ્યું, મારા આનંદ
માટે મારે બીજા કોઈની પરાધીનતા ન રહી–આવી સ્વાધીન દ્રષ્ટિથી જ ધર્મની શરૂઆત થાય છે. જેની દ્રષ્ટિમાં
જ પરાધીનતા છે (પરના આશ્રયે લાભ થવાની જેની માન્યતા છે) તે સ્વ તરફ કેમ વળશે? ને સ્વ તરફ
વળ્યા વગર આત્માના આનંદની કે ધર્મની કિંચિત્ પણ પ્રાપ્તિ થાય નહીં. સ્વાધીનદ્રષ્ટિની કિંમત જગતને
ભાસતી નથી. આખા જગતને અને વ્યવહારને દ્રષ્ટિમાંથી જતો કરવો પડે–એટલી સ્વાધીનદ્રષ્ટિની કિંમત છે;
મારા શુદ્ધ આત્મા સિવાય જગતમાં બીજા કોઈથી લાભ ન થાય, વ્યવહારના વિકલ્પના આશ્રયે પણ મને
લાભ ન થાય, તે કોઈના આશ્રયમાં મારી સિદ્ધિ નથી–એમ સ્વાધીનદ્રષ્ટિની કિંમત ચૂકવીને અંતરમાં વળતાં
અપૂર્વ સિદ્ધિ (સમ્યગ્દર્શનાદિ) ની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે જ ધર્મ છે ને તે જ મુક્તિનો માર્ગ છે.
કરતા નજરે દેખીને પોતાને પણ ધર્મસાધનનો ઉલ્લાસ
સાધે છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ નીચેના શબ્દોમાં સત્સંગનો
એ વાર્તા યથાર્થ છે;..”