મહા : ર૪૮૭ : પ :
મોક્ષમાર્ગ એક જ છે
બે કે ત્રણ નથી
૧. આ સંબંધમાં ભગવાન શ્રીકુંદકુંદ આચાર્યદેવશ્રી પ્રવચનસાર ગા. ૮ર જ્ઞાનતત્ત્વ પ્રજ્ઞાપન
અધિકારમાં કહે છે કે :–
सव्वे वि य अरहंता तेण विधाणेण खविद कम्मंसा
किश्चा तथोवदेसं णिव्वादा ते णमोतेसिं ।। ८२।।
તેનો શબ્દાર્થ નીચે પ્રમાણે છે–
“બધાય અરહંત ભગવંતો તે જ વિધિથી કર્માંશોનો (જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ ભેદોનો) ક્ષય કરીને તથા
(અન્યને પણ) એ જ પ્રકારે ઉપદેશ કરીને મોક્ષ પામ્યા છે. તેમને નમસ્કાર હો.”
૨. આ ગાથામાં રહેલું રહસ્ય ખોલતાં ટીકાકાર ભગવાન અમૃતચંદ્ર આચાર્ય ફરમાવે છે કે:–
“અતીત કાળમાં ક્રમશ: થઈ ગયેલા સમસ્ત તીર્થંકર ભગવંતો, પ્રકારાંતરનો (અન્ય પ્રકારનો)
અસંભવ હોવાને લીધે જેમાં દ્વૈત સંભવતું નથી એવા આ જ એક પ્રકારથી કર્માંશોનો ક્ષય પોતે અનુભવીને,
(તથા) પરમાત્મપણાને લીધે ભવિષ્ય કાળે કે આ (વર્તમાન) ૧ કાળે અન્ય મુમુક્ષુઓને પણ એ જ પ્રકારે
તેનો (કર્મક્ષયનો) ઉપદેશ કરીને, નિઃશ્રેયસને પ્રાપ્ત થયા છે; માટે નિર્વાણનોર અન્ય (કોઈ) માર્ગ નથી એમ
નક્કી થાય છે. અથવા, પ્રલાપથી બસ થાઓ: મારી મતિ વ્યવસ્થિત૩ થઈ છે. ભગવંતોને નમસ્કાર હો.”
૨
૩. આગળ જતાં તે જ શાસ્ત્રના ‘જ્ઞેય તત્ત્વ પ્રજ્ઞાપન’ નામના દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધની ગાથા ૧૯૯માં
ભગવાનશ્રી કુંદકુંદ આચાર્યદેવ ફરમાવે છે:–
एवं जिणा जिणिंदा सिद्धा मग्गं समुट्ठिदा समणा ।।
जादा णमोत्थु तेसिं तस्स व णिव्वाण मगस्स ।। १९९।।
તેનો શબ્દાર્થ નીચે પ્રમાણે છે :–
“જિનો, જિનેંદ્રો અને શ્રમણો (અર્થાત્ સામાન્ય કેવળીઓ, તીર્થંકરો અને મુનિઓ) આ રીતે (પૂર્વે
કહેલી રીતે જ) માર્ગમાં આરૂઢ થયા થકા સિદ્ધ થયા. નમસ્કાર હો તેમને અને તે નિર્વાણમાર્ગને.”
૪. આ ગાથાની ટીકામાં આચા્ર્ય શ્રી અમૃતચંદ્રજી નીચે પ્રમાણે કહે છે.
૧. ત્રણેકાળે મોક્ષમાર્ગ–અર્થાત્ ધર્મનો માર્ગ એક જ છે. આ પંચમ કાળે ધર્મ બીજા પ્રકારે થાય એવી માન્યતા ભૂલ
ભરેલી છે.
ર. બે મોક્ષમાર્ગ ખરેખર છે એમ માનવું–તે પ્રલાપ છે એમ આચાર્યદેવ કહે છે. માટે એક જ મોક્ષમાર્ગ માનવો તે જ
વ્યાજબી છે.
૩. જેઓ મોક્ષમાર્ગ એકથી વધારે માને છે તેમની મતિ અવ્યવસ્થિત અર્થાત્ ઊંધી છે એમ સમજવું. એકથી વધારે મોક્ષમાર્ગ
માનવા–તે ‘સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ’ એ ત્રણ તત્ત્વોની ઊંધી માન્યતા છે, ઊંધી શ્રદ્ધા છે. માટે તે શ્રદ્ધા છોડવી.