: ૮ : આત્મધર્મ : ૨૦૯
પ. પૂ. સદ્રગુરુદેવનાં જીવ અને અજીવ તત્વોનું
મૂળભૂત ભેદજ્ઞાન કરાવતાં પ્રવચનો
પ્રવચનસાર–પોષ વદ સં. ૨૦૧૭
હવે શરીરાદિ પરદ્રવ્ય પ્રત્યે પણ મધ્યસ્થપણું પ્રગટ કરે છે.
ગાથા–૧૬૦
णाहं देहो ण मणो ण चेव वाणी ण कारणं तेसिं ।
कत्ता ण ण कारयिदा अणुमंता णेव कात्तिणं ।। १६०।।
હું દેહ નહિ, વાણી ન, મન નહિં તેમનું કારણ નહિ;
કર્ત્તા ન કારયિતા ન, અનુમંતા હું કર્ત્તાનો નહિ.
(૧૬૦)
અન્વયાર્થ :– હું દેહ નથી, મન નથી, તેમજ વાણી નથી, તેમનું કારણ નથી, કર્ત્તાનો અનુમોદક નથી.
ધર્માત્માને શરીરાદિ પરપદાર્થ પ્રત્યે પક્ષપાત નથી
૧. ધર્મીજીવ શરીર, મન, વાણીને પોતાના માનતો નથી. શરીર, મન, વાણી પરદ્રવ્ય છે તેથી તેના
પ્રત્યે મને પક્ષપાત નથી એટલે કે આ શરીર આમ રહે તો ઠીક એવો મારો અભિપ્રાય નથી, આવા પ્રકારનું
શરીર હોય તો ઠીક એવી બુદ્ધિ નથી; ધર્મી જીવ શરીર, મન, વાણીને સદાય પરદ્રવ્ય સમજે છે, માટે તેમના
પ્રત્યે તેને પક્ષપાત નથી; વાણી વાણીના કારણે નીકળે છે, મારે કારણે નીકળતી નથી. પરદ્રવ્યની વર્તમાન
અવસ્થા કેવી રહેવી તે આત્માને આધિન નથી. વાણી જોરથી બોલાય તો ઠીક એવી ભાવનાવાળો
મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
૨. શરીરનો હું સ્વામી થઈ શકતો નથી; શરીર, મન, વાણી પરદ્રવ્ય છે. શરીરની અવસ્થા થવાની
હોય તે થાય મારે તેનોં પક્ષપાત નથી. શરીર અનુકૂળ રહે તો ઠીક એવો પક્ષપાત ધર્મી કરતો નથી; જે
પક્ષપાત કરે છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
૩. શરીર પડો કે રહો, વાણી મૌન રહે કે બોલાય એ પુદ્ગલની દશા છે, પરદ્રવ્ય પ્રત્યે મને પક્ષપાતનો
અભાવ થયો છે. જરા પણ પક્ષપાત નથી. જુઓ સમ્યગ્દ્રષ્ટિની ભાવના! હું નિત્ય જ્ઞાતા દ્રષ્ટા છું એવો યથાર્થ
નિશ્ચય છે, આમ હું અત્યંત મધ્યસ્થ છું, જરા પણ પક્ષપાત નથી એ નાસ્તિથી વાત કરી તો અસ્તિ શું છે? કે
શરીરની અવસ્થા જે થવાની હોય તે થાય, વાણી નીકળે અથવા ન નીકળે મારે તેની સાથે સંબંધ નથી.
પરપદાર્થની હું ભિન્ન છું, હું સર્વની મધ્યમાં સાક્ષીપણે જાણનાર છું. પરદ્રવ્યમાં આમ ફેરફાર થાય તો ઠીક અને
ન થાય તો ઠીક નહિ એવો પક્ષપાત મને નથી. અહો! હું શરીર, મન, વાણી આદિ પ્રત્યે મધ્યસ્થ છું.
૪. ‘તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન’માં–જીવ, અજીવ, આસ્રવ,