પરિણમે છે? અને અન્ય વર્ગણાઓ નિમિત્તોદ્વારા કર્મરૂપે કેમ પરિણમતી નથી? જો કે એ પ્રશ્નો જરા કઠણ તો
જણાય છે પણ શાસ્ત્રીય વ્યવસ્થાઓ ઉપર ધ્યાન દેવાથી એનું સમાધાન થઈ જાય છે. શાસ્ત્રોમાં બતાવ્યું છે કે
યોગના નિમિત્તથી પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ થાય છે. હવે થોડો આ કથન ઉપર વિચાર કરીએ કે શું યોગ
સામાન્યપણે કાર્મણવર્ગણાઓના ગ્રહણમાં નિમિત્ત થઈને જ્ઞાનાવરણાદિરૂપે તેના વિભાગમાં પણ નિમિત્ત
થાય છે? કે જ્ઞાનાવરણાદિરૂપે જે કર્મવર્ગણાઓ પહેલેથી અવસ્થિત છે તેને ગ્રહણ કરવામાં નિમિત્ત થાય છે?
તેમાંથી પહેલી વાત તો માની શકાતી નથી, કેમકે કર્મવર્ગણાઓમાં જ્ઞાનાવરણાદિરૂપ સ્વભાવ પેદા કરવામાં
યોગનું નિમિત્તપણું નથી. જે જેવારૂપે છે તેનું તે જ રૂપે ગ્રહણ થાય તેમાં યોગનું નિમિત્તપણું છે.
નિમિત્ત નથી થતો પણ જ્ઞાનાવરણાદિરૂપ પ્રકૃતિબંધમાં નિમિત્ત થાય છે ત્યારે અર્થાત્ આ વાત આવી જાય છે
કે પ્રત્યેક કર્મની કર્મવર્ગણાઓ જ જુદી જુદી હોય છે. તો પણ આ વાતના સમર્થનમાં અમે આગમ પ્રમાણ
ઉપસ્થિત કરી દેવું આવશ્યક માનીએ છીએ. વર્ગણાખંડ બન્ધન અનુયોગદ્વાર ચૂલિકામાં કાર્મણદ્રવ્યવર્ગણા
કોને કહે છે તેની વ્યાખ્યા કરવા માટે એક સૂત્ર આવ્યું છે. તેની વ્યાખ્યા કરતા થકા શ્રી વીરસેનાચાર્ય કહે છે:–
પરિણમન કરતા નથી, કેમકે તેઓ અન્ય કર્મરૂપે પરિણમન કરવાને અયોગ્ય હોય છે. એ જ પ્રકારે, સર્વ
કર્મોના વિષયમાં વ્યાખ્યાન કરવું જોઈએ. અન્યથા ‘જ્ઞાનાવરણીયનું જે દ્રવ્ય છે તેને ગ્રહણ કરી મિથ્યાત્વ
આદિ આસ્રવવશ જ્ઞાનાવરણીયરૂપે પરિણમાવી જીવ પરિણમન કરે છે’ એ સૂત્ર બની શકતું નથી.
સંક્રમણ થાય છે એવો જે કર્મસિદ્ધાંતનો નિયમ છે તેથી પણ ઉક્ત કથનની પુષ્ટિ થાય છે.
એ કર્મોની વર્ગણાઓ પણ અલગ અલગ હોવી જોઈએ, માટે તેનું પરસ્પર સંક્રમણ થતું નથી.
પરિણમતા નથી. એવી અવસ્થામાં આ વિસ્ત્રસોપચય આ સમયે કર્મરૂપે પરિણમે અને આ કર્મરૂપે ન