વૈશાખ : ૨૪૮૭ : ૧૩ :
સમયસાર : કર્તા – કર્મ અધિકારનું
ગ. ૭૨ ઉપર પ. ગરુદવન પ્રવચન
જામનગર તા. ર૪–૧–૬૧
૧. ધર્મની શરૂઆત ભેદજ્ઞાનથી થાય છે. તે માટે તેની સ્પષ્ટપણે જે રીત છે તે સમજાવે છે. દેહથી
ભિન્ન અને પોતાના ભાવોથી અભિન્ન આત્મા છે એમ જાણવા સાથે ક્ષણિક વિકાર પુણ્યપાપની લાગણી
ત્રિકાળી જ્ઞાનસ્વભાવથી ભિન્ન છે. એમ ભેદજ્ઞાન થવું જોઈએ. અશુભભાવ–પાપને તો દુઃખદાતા માને પણ
શુભભાવ પુણ્યને ભલું–સુખદાતા માને, કર્તવ્ય માને તો પણ ભેદજ્ઞાન થતું નથી અને દુઃખના કારણને સુખના
કારણ માન્યા કરે છે; તેથી દુઃખ મટતું નથી.
શુભાશુભભાવ છે તે જળથી વિરુદ્ધ સેવાળની જેમ મેલ છે. જ્ઞાનીની ભૂમિકા હો કે અજ્ઞાનીની; પણ
તેની મર્યાદા (શુભાશુભરાગની મર્યાદા) સંસાર માર્ગમાં છે. આમ હોવાથી આસ્રવો સદાય અપવિત્ર છે–કલંક
છે અને ભગવાન આત્મા તો સદાય અતિનિર્મળ ચૈતન્યમાત્ર સ્વભાવપણે અનુભવાતો હોવાથી અત્યંત
પવિત્ર છે– ઉજ્જવળ છે.
૩. વળી શુભાશુભ આસ્રવો કેવા છે? કે સદાય તેઓનું જડસ્વભાવપણું છે. સ્વ–પરને જાણે તે ચેતન.
પણ તેનો અંશપણ આસ્રવોમાં નથી તેથી તેઓ સદા અચેતન છે. તેઓ બીજાવડે જણાવાયોગ્ય છે માટે પણ
તેઓ ચૈતન્યથી અન્ય સ્વભાવવાળા છે, પ્રકાશ અને અંધકારની જેમ.
૪. જેમ પ્રકાશ અંધકારને ઉત્પન્ન કરી શકે નહિ અને અંધકાર વડે પ્રકાશ ઉત્પન્ન થઈ શકે નહિ તેવી
રીતે આત્મા અને શુભાશુભ આસ્રવોને સદાય અત્યંત ભિન્નપણું છે; આવું ભાવભાસનરૂપ સ્પષ્ટ ભેદજ્ઞાન
પ્રથમ થવું જોઈએ. આ વિના વ્રત, તપ કરે, શાસ્ત્ર વાંચે, વનમાં રહે, મૌન રહે, અને રાગ પાતળો પાડે પણ
તે સ્વયં અજ્ઞાનભાવ, અજાગ્રતભાવ હોવાથી તે વડે કદી પણ કોઈને આત્મસ્વભાવ પ્રગટ ન થાય. એવો
વીતરાગ માર્ગનો કાયદો છે. તેમાં કદી કોઈ માટે પણ અપવાદ નથી.
પ. સર્વજ્ઞનો કહેલો હિતનો માર્ગ માને નહિ ત્યાં સુધી જીવ સંસારમાં અનંતાનંત અવતાર કરી કરીને
અજ્ઞાનવડે જ દુઃખી થઈ રહ્યો છે, બાહ્યમાં મજા પડતી ભાસે તેઓ દુઃખને દુઃખ કેમ માને? ન જ માને.
૬. નિયમસાર ટીકામાં મુનિરાજ કહે છે કે અનંત સંસાર દુઃખથી છૂટવાનો ઉપાય બતાવનાર જિનેન્દ્ર
સર્વજ્ઞ દેવ છે, તેમના પ્રત્યે જો તને શ્રદ્ધા–ભક્તિ નથી તો યાદ રાખ કે તૂં અગાધ જળથી ભરેલા સમુદ્રની