: ૧૪ : આત્મધર્મ : ૨૧૧
મધ્યમાં મગરમચ્છના મુખમાં જ છો. તેનો સ્વભાવ છે કે પગ પકડ્યા પછી છોડે નહિ–ઊંડા પાણીમાં ઘસડી
જ જાય (જેમ વહાણમાં છોકરાએ પગ બહાર કાઢ્યો, મગરે પકડ્યો, કોઈ શરણ થયું નહીં) તેમ અજ્ઞાન
અને પુણ્યપાપ આત્મહિત માટે કોઈને શરણદાતા થતા નથી.
૭. શુભાશુભ ભાવનું સ્વામીત્વ મિથ્યાત્વ છે. તે જ મુખ્ય પરિગ્રહ છે. જે દેહાદિમાં તીવ્ર મમતા કરે છે,
તીવ્ર અભિમાન અને ઘોર પાપ કરે છે તેઓ સાતમી નરક સુધી જાય છે.
શ્રી રાજચંદ્રજી કહે છે કે “હે નાથ! સાતમી મહાતમતમપ્રભા નારકીની વેદના સંમત છે પણ જગતની
મોહની (સ્વરૂપની ભ્રમણા) સંમત નથી. ક્ષણ ક્ષણ ભયંકર ભાવમરણ કરનાર મોહભાવના દુઃખ ઘણાં મોટાં
છે.”
૮. નારકી તથા એકેન્દ્રિય દશામાં અનંતકાળ તેં એવા દુઃખ ભોગવ્યાં છે કે તેને ભોગવનાર જાણે અને
બીજા કેવળજ્ઞાની ભગવાન જાણે. એ રીતે ચાર ગતિમાં દુઃખ જ છે. એક આત્મામાં અવલોકન કરે તો તેમાં
સદા સુખ જ છે. સુખનો દાતા પોતે અને દુઃખનો દાતા પોતાનો ઊંધો પુરુષાર્થ છે.
૯. અહીં વીંછીની વેદના સહી જાતી નથી પણ તું અજ્ઞાનભાવે અનંતવાર મરીને દુર્ગતિમાં ગયો ત્યાં
અનંત દુઃખો સહન કર્યા, અનંતભવ કર્યા ત્યાં તારી માતા પણ અનંતવાર રડી તેના આંસુ ભેગા કરે તો
અનંતા દરિયા ભરાય અને તેં એટલી માતાનાં દુધ પીધાં છે કે અનંતા દરિયા ભરાય છતાં તૃષ્ણા–મમતા
આડે–આત્મામાં આનંદરસ ભર્યો છે તે તને દેખાતો નથી.
૧૦. કોઈ કહે આત્માનું યથાર્થ જ્ઞાન થયા પછી જીવ તુરત ત્યાગી થઈ જવો જોઈએ તો તેની વાત
બહાબર નથી. શ્રદ્ધા (–સમ્યગ્દર્શન) નું કાર્યક્ષેત્ર જુદું છે અને ચારિત્રનું કાર્યક્ષેત્ર જુદું છે. જ્ઞાનીને વર્તમાન
ચારિત્રની નબળાઈના કારણે ગૃહસ્થદશાનો રાગ હોય છે છતાં સંસાર, શરીર અને ભોગાદિમાં તેને જરાય
પ્રેમ હોતો નથી. તે અંતરમાં તો નિત્ય અબંધ–અસંગ પૂર્ણ ચૈતન્ય સ્વભાવને જ દેખે છે ને તેમાં જ સદા
પ્રીતિવંત છે.
૧૧. જગત પૈસાવાળાને સુખી માને છે, પણ જેને પર વસ્તુની જરૂર પડે છે તે સુખી શેનો! આ જીવે
અનાદિથી પરવિના, ધનવિના ચલાવ્યું છે પણ માને છે ઊંધુંં કે એના વિના ન ચાલે. રાગભાવ તે પરાધિનતા
છે–દુઃખ છે, એના વિના ચલાવી લેવા માગે તે સુખી થાય.
પ્રથમ નિર્મળશ્રદ્ધાથી સુખી થાય છે પછી ચારીત્ર એટલે અંતરએકાગ્રતાના પ્રમાણમાં સુખી થાય છે.
૧૨. સંયોગથી સુખદુઃખ નથી પણ સંયોગ અને વિકારની મમતા તે દુઃખ છે. રાગ ગમે તે જાતનો હોય
તે દુઃખ છે એમ જેને દુઃખ લાગ્યું હોય તેને ત્રિલોકીનાથ સર્વજ્ઞ સર્વદુઃખથી છૂટવાનો રસ્તો (ઉપાય) બતાવે
છે.
૧૩. જ્યારે તાવનું જોર હોય ત્યારે મીઠું દૂધ પણ ભાવતું નથી ને ભોજનની રુચિ પણ થતી નથી. તેમ
મિથ્યારુચિવાળા જીવને પવિત્ર ધર્મના વચનો ગમતાં નથી.
૧૪. અહીં આચાર્ય દેવ કહે છે કે:–તને મિથ્યાત્વાદિ દુઃખ દુઃખરૂપે લાગે તો દુઃખથી મુક્ત થવાની વાત
કહું. બંધનથી છૂટવાની તાલાવેલી લાગી હોય તેને આ વાત કહેજો. તૃષાતુરને પાજો,
“નોય વહાલું અંતર ભવ દુઃખ” ભવ ભવના કલેષથી થાક લાગ્યો હોય તે અંતરમાં વિશ્રામ ગોતે. ,
કે અરે!! પરને માટે વૃત્તિ ઊઠે તે આકુળતા છે. શુભરાગ પણ કરવા જેવો નથી. થાય ખરો પણ શ્રદ્ધામાં
આદરણીય ન માને. દયા, દાનાદિના કે મહાવ્રત આદિના શુભભાવ પુણ્યઆસ્રવ છે અને હિંસાદિના
અશુભભાવ