વૈશાખ : ૨૪૮૭ : ૧પ :
તે પાપઆસ્રવ છે–બેઉ મેલ છે–આકુળતા છે, તેની શ્રદ્ધા છોડી, તેનાથી રહિત–વીતરાગી થાય ત્યારે સુખી થાય
છે. તેને માટે જળમાં સેવાળનો દાખલો આપ્યો.
૧પ. જેમ સેવાળમાં જળ નથી અને સ્વચ્છ જળ સ્વભાવમાં સેવાળ નથી તેમ પુણ્યપાપ વિકાર છે
તેમાં નિર્મળ ચૈતન્યસ્વભાવ નથી, રાગમાં હું નથી, હું માં (મારામાં) રાગ નથી. હું તો ત્રિકાળજ્ઞાતા જ છું
એમ સ્વસન્મુખ થતાં જ આસ્રવોની રુચિ છૂટી જાય છે.
૧૬. અનાદિથી વિકારમાં, વ્યવહાર–પરાશ્રયમાં સુખ માની અજ્ઞાનવડે તેમાં કર્તા–કર્મપણું માની રહ્યો
હતો. જ્યાં ભેદજ્ઞાનવડે ત્રિકાળી નિર્મળસ્વભાવ અને ક્ષણિક વિભાવનો ભેદ જાણ્યો, ધ્રુવ સ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ
દીધી કે તત્કાળ અજ્ઞાનમય આસ્રવો છૂટી જ જાય છે.
૧૭. જ્યાં લગી આસ્રવોનું વિપરીતપણું જાણે નહિ. તેઓ ખરેખર દુઃખદાતા જ છે એમ માને નહિ ત્યાં
સુધી તેનાથી છૂટવા માગે નહિ. પછી ભલે તે મોટો મહાત્મા કહેવાતો હોય પણ તેને પુણ્યનો શુભ રાગનો પ્રેમ
વર્તે છે. તેથી તે મહાત્મા નથી પણ પામર છે–દૂરાત્મા છે.
૧૮. શુભભાવ હો કે અશુભભાવ હો, વિકારનો અંશ પણ ચૈતનનો વિરોધી છે, તે આત્માનું મૂળરૂપ
નથી પણ વિરૂપ છે. ક્ષણિક હોવાથી ટળે છે ને જે ટળે તે તારું નહિ. એમ પ્રથમ શ્રદ્ધા કરવી જોઈએ.
૧૯. આ વાત લક્ષમાં લેવા માગે તો ન સમજાય એવી નથી. જે સમજી શકે છે તેને તેની શક્તિ જેટલું
જ કહેવાય છે. આચાર્ય કહે છે કે આ વાત આત્માને કહેવાય છે, જડને નહિ. દેહને તથા શુભાશુભ રાગને
સંભળાવતા નથી કેમકે તેઓ સદા જડ–અચેતન જ છે અને દેહ તથા રાગાદિથી ભિન્ન ચૈતન્ય છે તે જ આત્મા
છે, તે સદા જાણનાર સ્વરૂપ છે તેથી તેને કહીએ છીએ.
૨૦. જ્ઞાની બધા આત્માને પોતા સમાન જાણે છે. “સર્વ જીવ છે જ્ઞાનમય એવો જે સમભાવ, તે
સામાયિક જિન કહે પ્રગટ કરે ભવપાર.”
બધા જીવોને હું ક્ષમા આપું છું અને સર્વ જીવો પાસે ક્ષમાની યાચના કરું છું, મારે કોઈ સાથે વેર–
વિરોધ નથી. ત્રિકાળી ચૈતન્યસ્વભાવ અને ક્ષણિક વિકારમાં એકતા માનવારૂપ રાગની રુચિ હતી અર્થાત્
સ્વભાવનો વિરોધ હતો તે મટી ગયો છે.
૨૧. ગૃહસ્થદશામાં પણ ધર્માત્મા કેવા હોય તેનું વર્ણન કરતાં પં. બનારસીદાસજી કહી ગયા છે કે:–
“સ્વારથકે સાચૈ પરમાથકે સાચૈ ચિત,
સાચૈ સાચૈં બૈન કહે, સાચૈં જૈનમતિ હૈ,
કાહૂકે વિરુદ્ધિ નાહિ, પરજાય (પર્યાય) બુદ્ધિ નાહિ,
(પુણ્યપાપ મારાં–હું એનો; એ કરવા જેવાં છે એવી પર્યાયબુદ્ધિ નથી. અંતર ચિદાનંદમાં ડૂબકી લગાવી
શાન્તિની શોધમાં પડ્યો છે.) આતમ ગવેશી ન ગૃહસ્થ હૈ, ન યતિ હૈ.
(હું ગૃહસ્થ છું, હું યતિ એવા વિકલ્પ તેની શ્રદ્ધામાં નથી, નિરપેક્ષદ્રષ્ટિ થઈને જ્યાં ઊભો છે ત્યાં
અતીન્દ્રિય આનંદમય આત્મરસમાં ઊભો છે તેથી તેને ગૃહસ્થ ન કહિયે, સાધુ ન કહિયે.)
“રિદ્ધિ સિદ્ધિ વૃદ્ધિ દિસે ઘટમેં પ્રગટ સદા,
અંતરકી લચ્છી (લક્ષ્મી) સોં અજાચિ લક્ષપતિ હૈ;
દાસ ભગવંતકો ઉદાસ રહે જગતસોં,
સુખિયા સદૈવ ઐસે જીવ સમકિતી હૈ.”
ધર્મી કેવા હોય? કે પોતાના પુરુષાર્થની નબળાઈને લીધે ગૃહસ્થદશામાં હોય, ધંધા–રાજપાટ હોય છતાં
રાગનો આદર નથી, એક્તાબુદ્ધિ નથી. રાગરહિત સ્વભાવમાં એકતા વર્તે છે. માત્ર આત્મહિતરૂપ પ્રયોજનની
સિદ્ધિમાં જ સાવધાન છે, બાકી બધું ગૌણ છે. તૂચ્છ છે.