વૈશાખ : ૨૪૮૭ : ૧૭ :
પરવસ્તુ સુખ – દુ:ખદાતા નથી પણ
જીવ પોતાના મિથ્યાઅભિપ્રાયના કારણે
દુ:ખી છે
(જામનગરમાં સમયસાર કર્તાકર્મઅધિકાર ગાથા ૭૧ ઉપર પૂજ્ય ગુરુદેવનું પ્રવચન)
(માહ સુદ પ, સંવત્ ૨૦૧૭ તા. ૨૧–૧–૬૧)
શિષ્યે પૂછયું કે અમારે દુઃખ જોઈતું નથી, છતાં તેનો અંત કેમ
દેખાતો નથી? તેને કહે છે કે ભાઈ! તું દેહથી ભિન્ન આત્મા છો, તારી
વસ્તુ સત્ ચિદાનંદપણે છે, તેનાથી તું જુદો નથી, એકમેક છો; પણ તેમ
નથી માનતો તેથી તારા ક્ષેત્રે બીજી ચીજોને–દેહ, દેહની ક્રિયા અને પુણ્ય–
પાપની લાગણી સાથે એકતાબુદ્ધિ કરી રહ્યો છે તે ભ્રમ છે. વળી, મારે
લીધે પરનાં કામ થાય અને તેના કારણે મારામાં ફેરફાર થાય, એમ બે
દ્રવ્યની એકતાની દ્રષ્ટિથી પરમાં અને વિકારમાં કર્તાપણું માની દુઃખી થઈ
રહ્યો છે.
આ દેહમાં રહેલ આત્મતત્ત્વ દેહથી તદ્ન જુદા સ્વરૂપે છે. તે અનાદિથી છે. જે હોય તે ગયા કાળમાં ન
હોય એમ બને નહિ, અને હોય તેનો ભાવી કાળમાં નાશ ન થાય. અનંતવાર અનંતા દેહના સંયોગમાં આવ્યો
પણ આત્મા કદીયે દેહરૂપે થયો નથી.
આ જડ માટી દેખાય છે તે રૂપી છે તેમાં સ્પર્શ, રસ ગંધ, વર્ણ અને અસ્તિત્વાદિ ગુણ છે પણ તેમાં
જરાય જ્ઞાન નથી તેથી કોઈપણ જીવ પોતાની ચૈતન્યજાત છોડીને બીજામાં ભળી જાય એવું બને નહિ.
દેહ જડપણે કાયમ રહીને પોતાની અવસ્થા ધારણ કરે છે. વસ્તુ સદા એકરૂપ ટકીને તેમાં જ તેની
અવસ્થા જળતરંગવત્ એક પછી એક થયા કરે છે; તેમ આત્મા જ્ઞાન, દર્શન, સુખ આદિ શક્તિથી ભરેલો છે
તે અનાદિ કાળથી પોતાને ભૂલી પરને પોતાનું માને છે અને તેથી પુણ્ય–પાપ વિકારભાવે ભ્રમણ કરી રહ્યો
છે, અંદર પોતે શાશ્વત જ્ઞાતા દ્રષ્ટા–સાક્ષીપણે છે, જ્ઞાનાનંદમય પોતાનું સ્વરૂપ છે તેનું અંર્તદ્રષ્ટિથી કદી જ્ઞાન
કર્યું નથી. તેથી રાગાદિ વિકારનો કર્તા–ભોક્તા સ્વામી અજ્ઞાનતાથી થાય છે.