દ્વિ. જેઠ : ૨૪૮૭ : પ :
પ્રવૃત્તિ થતી જ નથી એમ કહેવું ઉચિત નથી, કેમકે ગુણસ્થાનોની ભૂમિકાનુસાર તેને વ્યવહારધર્મ પ્રાપ્ત હોય
જ છે. બન્ને નયોની ઉપયોગિતાને ધ્યાનમાં રાખીને એક ગાથા ઉદ્ધૃત કરીને શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય પણ
સમયસારની ટીકામાં કહે છે કે:–
“जइ जिणमयं पवज्जह ता मा ववहार–णिच्छए मुयह ।
एगेण विणा छिज्जइ तित्थं अण्णेणं उण तच्यं ।।”
“જો તમે જૈનધર્મને પ્રવર્તાવવા ચાહતા હો તો વ્યવહાર અને નિશ્ચય એ બન્ને નયોને ન છોડો,
* કેમકે
(વ્યવહારનય) વિના તો તીર્થનો નાશ થઈ જશે અને અન્ય (નિશ્ચયનય) વિના તત્ત્વનો નાશ થઈ જશે.”
૬૬. સમાધાન એમ છે કે સાધકને પોતપોતાના ગુણસ્થાનાનુસાર વ્યવહારધર્મ હોય છે તેમાં સંદેહ
નથી પણ એક તો તે બંધપર્યાયરૂપ હોવાથી સાધકની તેમાં સદાકાળ હેયબુદ્ધિ બની રહે છે. બીજું તે રાગનો
કર્તા ન હોવાથી શ્રદ્ધામાં તેને આશ્રય કરવા યોગ્ય માનતો નથી. સાધક શ્રદ્ધામાં તો નિશ્ચયનયને જ આશ્રય
કરવા યોગ્ય માને છે પણ તે જે ભૂમિકામાં સ્થિત હોય છે તે અનુસાર વર્તન કરતાં તે કાળમાં વ્યવહારધર્મનું
જાણવું પણ વ્યવહારનયથી પ્રયોજનવાન્ ગણે છે.
૬૭. આ આશયને ધ્યાનમાં રાખીને શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યે આ વચન કહ્યું છે કે:–
“व्यवहारणनयः स्याद्यद्यपि ×××”
“જેઓએ સાધકદશાની આ પહેલી પદવીમાં (શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થવા પહેલાંની અવસ્થામાં)
પોતાનો પગ રાખ્યો છે તેઓને જો કે વ્યવહારનય ભલે હસ્તાવલંબ હોય તો પણ જે પુરુષ–(આત્મા)
પરદ્રવ્ય ભાવોથી રહિત ચૈતન્ય ચમત્કારમાત્ર પરમ અર્થને અંતરંગમાં અવલોકે છે (તેની શ્રદ્ધા કરે છે તથા તે
રૂપ લીન થઈને ચારિત્રભાવને પ્રાપ્ત થાય છે) તેમને આ વ્યવહારનય કાંઈપણ પ્રયોજનવાન નથી. પ.”
૬૮. આના ઉપર ફરીથી પ્રશ્ન થાય છે કે જો મોક્ષમાર્ગમાં નિશ્ચયનયની જ મુખ્યતા છે તો શ્રી
કુન્દકુન્દાચાર્યે સમયસારને (–શુદ્ધાત્માને) બન્ને નયોના પક્ષથી રહિત કેમ કહ્યો? પોતાના આ ભાવને વ્યક્ત
કરતાં તેઓ સમયસાર ગા. ૧૪૨ માં કહે છે કે :–
“कम्मं बद्धमबद्धं जीवे ×××”
“જીવમાં કર્મ બદ્ધ છે અથવા અબદ્ધ છે એ પ્રકારે તો નયપક્ષ જાણ; પણ જે પક્ષાતિક્રાન્ત (–પક્ષને
ઓળંગી ગયેલો) કહેવાય છે તે સમયસાર (નિર્વિકલ્પ શુદ્ધાત્મતત્ત્વ) છે.”
આ જ વાતને સ્પષ્ટ કરતાં તેઓ બીજા શબ્દોમાં ફરી કહે છે કે:–
“दोण्ह वि णयाण भणियं ×××।। १४३।।”
“નયપક્ષથી રહિત જીવ સમયથી પ્રતિબદ્ધ થયો થકો (ચિત્સ્વરૂપ આત્માનો અનુભવ કરતો થકો) બન્ને
નયોના કથનને માત્ર જાણે જ છે, પરંતુ નયપક્ષને કિંચિત્માત્ર પણ (જરા પણ) ગ્રહણ કરતો નથી” ૧૪૩
૬૯. આચાર્ય શ્રી અમૃતચંદ્ર પણ તેનું સમર્થન કરતાં કળશ નં. ૬૯ માં કહે છે કે:–
‘य एव मुक्त्वा नयपक्षपातं स्वरूपगुप्ता निवसन्ति नित्यम् ।
विकल्पजालच्युत शान्तचितास्त एव साक्षादमृतं पिबन्ति ।। ६९।।’
“ જે નયોના પક્ષપાતને છોડીને સદા પોતાના સ્વરૂપમાં ગુપ્ત થઈને નિવાસ કરે છે તેઓ જ વિકલ્પ
જાળથી રહિત શાન્તચિત્ત થયા થકા સાક્ષાત્ અમૃત પીએ છે. ૬૯.”
* તેના વિષયને જાણવાનું ન છોડો.