: ૧૦ : આત્મધર્મ : એ.૨૧૩
જેઓ વ્યવહારના કથનને જ નિશ્ચય સ્વરૂપ માની લે છે તેઓ વ્યવહારમૂ્રઢ વ્યવહાર વિમોહિત છે.
૬૧. આ ગાથા ૩૨૪–૩૨૭ ની ટીકામાં આગળ જતાં કહ્યું છે કે:– (પા. ૪૮૮)
“×× જો જ્ઞાની પણ કોઈપણ પ્રકારે વ્યવહાર વિમૂઢ થઈને પરદ્રવ્યોને ‘આ મારું છે’ એમ દેખે તો તે
વખતે તે પણ નિઃસંશયપણે અર્થાત્ ચોક્કસ, પરદ્રવ્યોને પોતારૂપ કરતો થકો, મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ થાય છે××”
૬૨. શ્રી જયસેનાચાર્ય પણ કહે છે કે:–
“એ પ્રમાણે ઉપર કહેલા દ્રષ્ટાંત પ્રમાણે જ્ઞાની ‘વ્યવહારમૂઢ’ થઈને જો પરદ્રવ્યને આત્મીય જાણે તો તે
ત્યારે મિથ્યાત્વ પ્રાપ્ત કરતો થકો મિથ્યાદ્રષ્ટિ નિઃસંશય–નિશ્ચિત થાય છે તેમાં સંદેહ કર્તવ્ય નથી.” પા. ૪૨૯
૬૩. ત્યારપછી શ્રી સમયસાર ગા. ૪૧૩ ની ટીકા, ભાવાર્થ અને તે ઉપરના કળશ ૨૪૨માં આ સંબંધી
નીચે પ્રમાણે કહ્યું છે–
“જેઓ ખરેખર ‘હું શ્રમણ છું, હું શ્રમણોપાસક (–શ્રાવક) છું, એમ દ્રવ્યલિંગમાં મમકાર વડે મિથ્યા
અહંકાર કરે છે, તેઓ અનાદિરૂઢ (અનાદિકાળથી ચાલ્યા આવેલા) વ્યવહારમાં મૂઢ (મોહી) વર્તતા થકા,
પ્રૌઢ વિવેકવાળા નિશ્ચય (–નિશ્ચયનય) પર અનારૂઢ વર્તતા થકા, પરમાર્થ સત્ય ભગવાન સમયસારને
દેખતા–અનુભવતા નથી.”
૬૪. આ ટીકામાં નીચેના શબ્દો ઘણા જ ઉપયોગી છે.
(૧) ‘અનાદિરૂઢ વ્યવહારમાં મૂઢ’–આ શબ્દો એમ બતાવે છે કે વ્યવહાર મૂઢતાતો જીવોને
અનાદિથી ચાલી આવે છે. અર્થાત્ દ્રવ્યલિંગને એટલે કે શુભ ભાવને ધર્મ માનવો એ તો અનાદિથી જ જીવોને
ચાલ્યું આવે છે. વ્યવહારથી શુદ્ધતા થાય એ માન્યતા તો મિથ્યા છે અને જ્યાં સુધી તે માન્યતા જીવ છોડે
નહિ ત્યાં સુધી તેનો શુભભાવ પ્રત્યેનો મમકારરૂપ મિથ્યા અહંકાર શી રીતે વિલય થાય? કદી ન થાય. (આ
ભાવનું કથન શ્રી સમયસાર ગા. ૧૧ ના ભાવાર્થમાં આપ્યું છે. જે ઉપર પારા ૪૪ માં આપેલ છે.)
(૨) તેઓ વ્યવહારના આશ્રયે લાભ થશે એમ માનતા હોવાથી પૌઢ વિવેકવાળા નિશ્ચયનય પર
અનારૂઢ વર્તે છે–આરૂઢ થતા નથી–ચડતા નથી તેથી તેઓને લેશમાત્ર ધર્મ થતો નથી એટલે કે આત્માનો
અનુભવ થતો નથી.
(અહીં ધ્યાનમાં રાખવું કે–નિશ્ચયનયને આચાર્યદેવે પ્રૌઢ વિવેકવાળો કહ્યો છે, કેમકે શ્રી સમયસારની
ગા. ૧૧માં કહ્યા પ્રમાણે તેના (નિશ્ચયનયના) આશ્રયે પરપદાર્થ અને રાગથી (વ્યવહારથી) ભેદજ્ઞાન થઈ
નિજ ત્રિકાળી શુદ્ધાત્મ તરફ પુરુષાર્થની ગતિ વળે છે અને સમ્યગ્દર્શન થાય છે એટલે કે આત્માનો અનુભવ
થાય છે. શ્રી સમયસાર ગા. ૪૩ માં ‘નિશ્ચયવાદીને જ’ પરમાર્થવાદી (સત્યાર્થવાદી) કહ્યા છે, બીજાને નહીં–
વ્યવહારવાદીઓને નહીં. શ્રી સમયસાર ગા. ૩૨૪–૩૨૭ ની ટીકામાં જ્ઞાનિઓને ‘નિશ્ચય પ્રતિબદ્ધ’ અર્થાત્
નિશ્ચયના જાણનારા કહ્યા છે અને ગા. ૪૧૩ માં જ્ઞાનીઓને પ્રૌઢ વિવેકવાળા નિશ્ચય (નય ઉપર આરૂઢ કહ્યા
છે. નિશ્ચયવાદી અને નિશ્ચયાભાસી વચ્ચે મહાન અંતર છે એ ખ્યાલમાં રાખવા યોગ્ય છે.)
૬પ. આ ગાથાના ભાવાર્થમાં પંડિત જયચંદ્રજી આ વાતની સ્પષ્ટતા ચાલુ ભાષામાં કરતાં કહે છે કે –
“અનાદિ કાળનો પરદ્રવ્યના સંયોગથી થયેલો જે વ્યવહાર તેમાં જ જે પુરુષો મૂઢ અર્થાત્ મોહિત છે,
તેઓ એમ માને છે કે ‘આ બાહ્ય મહાવ્રતાદિ ભેખ છે તે જ અમને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરાવશે.’