Atmadharma magazine - Ank 213
(Year 18 - Vir Nirvana Samvat 2487, A.D. 1961).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 19 of 25

background image
: ૧૮ : આત્મધર્મ : એ.૨૧૩
અજ્ઞાની જીવ અનાદિ કાળથી પોતાને પરનો કર્તા માનતો આવ્યો છે. આ કર્તાપણાનો ભાવ કેમ દૂર થાય
એમ તે ગાથામાં બતાવવાનું પ્રયોજન છે. જ્યારે આ જીવને એમ નિશ્ચય થાય છે કે પ્રત્યેક પદાર્થ પોતપોતાના
ક્રમનિયમિતપણાથી પરિણમે છે માટે પરનું તો કાંઈ પણ કરવાનો મારામાં અધિકાર નથી જ. મારી પર્યાયમાં
પણ હું કાંઈ ફેરફાર કરી શકું છું એ વિકલ્પ પણ શમન કરવા યોગ્ય છે. ત્યારે આ જીવ નિજ આત્માના
સ્વભાવ સન્મુખ થઈને જ્ઞાતા દ્રષ્ટારૂપે પરિણમન કરતો થકો પોતાને પરનો અકર્ત્તા માને છે અને ત્યારે જ
તેણે ‘ક્રમનિયમિત’ ના સિદ્ધાંતનો પરમાર્થરૂપે સ્વીકાર કર્યો એમ કહી શકાય છે.
૬૪. ‘ક્રમનિયમિત’ નો સિદ્ધાંત સ્વયં પોતાનામાં મૌલિક (મૂળભૂત) હોવાથી આત્માના
અકર્ત્તાપણાને સિદ્ધ કરે છે. અહીં અકર્ત્તાનો ફલિતાર્થ જ જ્ઞાતાદ્રષ્ટા છે. આત્મા પરનો અકર્તા થઈ જ્ઞાતાદ્રષ્ટા
ત્યારે જ થઈ શકે છે કે જ્યારે તે અંતરથી ‘ક્રમનિયમિત’ ના સિદ્ધાંતનો સ્વીકાર કરી લે. માટે મોક્ષમાર્ગમાં
આ સિદ્ધાંતનું બહુ જ મોટું સ્થાન છે એમ પ્રકૃતમાં (–અસલી વાસ્તવિક; યથાર્થરૂપમાં અહીં) જાણવું જોઈએ.
૬પ. આ વિષય તે સ્પષ્ટ કરતા થકા શ્રી અમૃતચંદ્ર આચાર્ય ગા. ૩૦૮ થી ૩૧૧ ની ટીકા કરતા થકા
કહે છે કે–
जीवो दि तावत् क्रमनियमितात्म×××”
‘પ્રથમ તો જીવ ક્રમનિયમિત પોતાના પરિણામો (પર્યાયો) થી ઊપજતો થકો જીવ જ છે, અજીવ
નથી; એવી જ રીતે અજીવ પણ ક્રમનિયમિત પોતાના પરિણામોથી ઊપજતું થકું અજીવ જ છે, જીવ નથી;
કારણ કે જેમ સુવર્ણને કંકણ આદિ પરિણામો સાથે તાદાત્મ્ય છે તેમ સર્વ દ્રવ્યોને પોતપોતાના પરિણામો સાથે
તાદાત્મ્ય છે. આમ જીવ પોતાના પરિણામોથી ઊપજતો હોવા છતાં એને અજીવની સાથે કાર્ય–કારણભાવ
સિદ્ધ થતો નથી, કારણ કે સર્વ દ્રવ્યોને અન્ય દ્રવ્યો સાથે ઉત્પાદ્ય–ઉત્પાદકભાવનો અભાવ છે; અને એક દ્રવ્યને
બીજા દ્રવ્ય સાથે કાર્ય–કારણભાવ સિદ્ધ ન થવાથી અજીવ જીવનું કર્મ છે એમ સિદ્ધ થતું નથી અને અજીવને
જીવનું કર્મત્વ સિદ્ધ ન થવાથી કર્તા–કર્મ પરનિરપેક્ષ સિદ્ધ થાય છે અને કર્તા–કર્મ પર નિરપેક્ષ સિદ્ધ થવાથી
જીવ અજીવનો કર્તા સિદ્ધ થતો નથી, માટે જીવ અકર્તા છે એ વ્યવસ્થા બની જાય છે.
આ રીતે જીવનમાં ‘ક્રમનિયમિત પર્યાય’ ના સિદ્ધાંતનો સ્વીકાર કરવાનું શું મહત્વ છે અને તેની
આત્મભાવનારૂપ આરાધના મંત્ર

શ્રી સદ્ગુરુએ કહ્યો છે એવા નિર્ગં્રથ માર્ગનો સદાય આશ્રય રહો, હું
દેહાદિસ્વરૂપ નથી, અને દેહ સ્ત્રી, પુત્રાદિ કોઈ પણ મારાં નથી, શુદ્ધ
ચૈતન્યસ્વરૂપ અવિનાશી એવો હું આત્મા છઉં.–એમ આત્મભાવના કરતાં
રાગદ્વેષનો ક્ષય થાય.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર : વર્ષ ૨૯ મું