શ્રાવણ : ર૪૮૭ : ૧૭ :
તત્ત્વદ્રિષ્ટથી જાેતાં શું દેખાય છે?
સમયસાર ગાથા ૩૭ર માં યથાર્થ વસ્તુસ્થિતિ પ્રસિદ્ધ કરીને
આચાર્યદેવ કહે છે કે હે જીવો! તમે આ પ્રમાણે જાણો; આવી
વસ્તુસ્થિતિ જાણતાં જ તમારું અજ્ઞાન અસ્ત થઈ જશે...ને અપૂર્વ
જ્ઞાનપ્રકાશ પ્રગટ થશે.
(ઉપરોક્ત ગાથા ઉપરનું પૂ. ગુરુદેવનું આ પ્રવચન છે.)
અહીં આચાર્યદેવ મહાસિદ્ધાંત સમજાવે છે કે ભાઈ, તારી પર્યાયના ઉત્પાદમાં પરદ્રવ્ય જરાપણ
પ્રતિભાસતું નથી. જગતમાં કોઈ દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યની પર્યાયને ઉપજાવી શકતું નથી. પરદ્રવ્ય રાગાદિક ઉપજાવે–
એમ દેખવું તે તત્ત્વદ્રષ્ટિ નથી; કેમકે તત્ત્વદ્રષ્ટિથી જોતાં રાગ–દ્વેષને ઉપજાવનારું અન્ય દ્રવ્ય જરાય દેખાતું
નથી; સર્વ દ્રવ્યોની (–પર્યાયની) ઉત્પત્તિ પોતાના સ્વભાવથી જ થતી અંતરંગમાં અત્યંત પ્રગટ પ્રકાશે છે.
જુઓ, આ તત્ત્વદ્રષ્ટિ! ભાઈ, એકવાર નક્કી તો કર કે તે–તે પર્યાયરૂપે પરિણમવું તે તારો પોતાનો
ધર્મ છે, કાંઈ પરદ્રવ્ય તારી પર્યાયને ઉપજાવતું નથી. રાગ પરદ્રવ્ય કરાવે–એમ દેખનાર જીવને તત્ત્વદ્રષ્ટિની
ખબર નથી. જગતમાં આ તો અત્યંત પ્રગટ દેખાય છે કે દરેક દ્રવ્ય પોતાના સ્વભાવથી જ પોતાની પર્યાયરૂપે
ઊપજે છે. ભગવાન! તારા બંધમાં કે મોક્ષમાં તું એકલો જ છો; તું તારી પ્રજ્ઞાના અપરાધથી જ સંસારમાં
રખડ્યો, ને પોતાની પ્રજ્ઞાના ગુણથી જ તું મોક્ષ પામે છે. તારા સુખને કે દુઃખને બીજું કોઈ ઉપજાવતું નથી
આચાર્યદેવ ગાથામાં સ્પષ્ટપણે વસ્તુસ્થિતિ પ્રકાશે છે કે –
કો દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને ઉત્પાદ નહિ ગુણનો કરે,
તેથી બધાંયે દ્રવ્ય નિજ સ્વભાવથી ઉપજે ખરે. ૩૭૨.
રાગાદિભાવો જીવના સ્વભાવમાં નથી, તેમજ પરદ્રવ્યમાં પણ નથી.–વળી અન્ય દ્રવ્યથી અન્ય દ્રવ્યના
ગુણ કે પર્યાયને ઉત્પન્ન કરી શકાતા નથી. સર્વે દ્રવ્યો પોતપોતાના સ્વભાવથી જ ઉપજે છે,–એ સિદ્ધાંત છે.
માટે, જીવને પરદ્રવ્ય રાગાદિક ઉપજાવે છે–એમ શંકા ન કરવી કોઈ વસ્તુમાં એવી યોગ્યતા જ નથી કે પરની
અવસ્થાને તે ઉપજાવી શકે. પોતાની પર્યાયરૂપ જે પોતાનો સ્વભાવ તે રૂપે વસ્તુ પોતે જ ઉપજે છે. શું
રાગપણે પરદ્રવ્ય ઉપજે છે?–ના; તો પરદ્રવ્ય