Atmadharma magazine - Ank 215
(Year 18 - Vir Nirvana Samvat 2487, A.D. 1961).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 4 of 25

background image
ભાદરવો : ૨૪૮૭ : :
પ ચ ર ત્ન
* * * * *
શ્રી પ્રવચનસારની છેલ્લી પાંચ ગાથા ખાસ સારભૂત હોવાથી આચાર્યદેવે તેને
પંચરત્ન કહ્યા છે, તેના ઉપર પૂ. ગુરુદેવના સુંદર પ્રવચનો અહીં આપ્યા છે.
[પ્રવચનસાર ગાથા ૨૭૧ થી ૨૭પ ઉપરનાં પ્રવચનોમાંથી]
આચાર્યદેવ કહે છે કે શાસ્ત્રનાં મુગટમણિ જેવાં આ પાંચ નિર્મળ રત્નો
જયવંત વર્તો!
પ્રવચનસારની છેલ્લી પાંચ ગાથાઓને આચાર્યદેવે “પંચરત્નો’ કહ્યાં છે; કેવાં
છે તે પંચ રત્નો? શાસ્ત્રને કલગીનાં અલંકાર સમાન છે, ટૂંકામાં ભગવાન
અર્હંતદેવના આખાય શાસનને પ્રકાશનારાં છે, અને સંસાર તથા મોક્ષની ભિન્નભિન્ન
સ્થિતિને જગત સમક્ષ પ્રગટ કરે છે;–સંસારનો પંથ, અને મોક્ષનો પંથ,–એ બંનેની
વિલક્ષણ સ્થિતિને આ પાંચરત્નો પ્રકાશે છે. આવા આ નિર્મળ પાંચરત્નો (ગાથા
૨૭૧ થી ૨૭પ) જયવંત વર્તો.
જે ચીજ ઉત્તમ હોય તેને રત્ન કહેવાય છે. પાણીમાં જે ઉત્તમ હોય તેને
જલરત્ન કહેવાય છે, ઉત્તમ પુત્રને પુત્રરત્ન કહેવાય છે, તેમ આ પાંચ ઉત્તમ સૂત્રોને
પંચરત્ન કહ્યાં છે. રત્નની જેમ તેનો પ્રકાશ સંસાર અને મોક્ષના માર્ગને સ્પષ્ટપણે
પ્રકાશે છે.–શુ સંસારનો માર્ગ છે, ને શું મોક્ષનો માર્ગ છે, તે સ્પષ્ટપણે પ્રકાશીને
જીવોને મોક્ષમાર્ગમાં જોડે છે. સંસારતત્ત્વને જયવંત નથી કહેતા, પણ સંસારતત્ત્વનું
સ્વરૂપ બતાવનારું આ સૂત્ર તથા તેનું સમ્યગ્જ્ઞાન તે જયવંત વર્તો.
સિદ્ધભગવંતો ત્રણ લોકના ચૂડામણિ છે, તેમ આ પાંચ ગાથાઓ તે આ
પ્રવચનસારશાસ્ત્રની કલગીનાં અલંકાર ચૂડામણિ છે. (૧) સંસારતત્ત્વ શું, (૨)
મોક્ષતત્ત્વ શું, (૩) મોક્ષનું સાધનતત્ત્વ, (૪) મોક્ષના સાધનરૂપ જે શુદ્ધોપયોગ–તે
જ મોક્ષાર્થીના સર્વ મનોરથનું સ્થાન છે, અને (પ) શાસ્ત્રનું ફળ જે જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ
આત્માની પ્રાપ્તિ–એનું સ્વરૂપ પ્રકાશનારા આ પાંચ રત્નો જયવંત વર્તો.
હવે અનુક્રમે તે દરેક તત્ત્વનું સ્વરૂપ પ્રકાશે છે :–