ફાગણ: ૨૪૮૮ : ૧૩ :
(વ્યવહારનું) અવલંબન લેતાં રાગાદિની ઉત્પત્તિ થાય છે તે અસત્કાર્ય છે, અને તે બંધનું કારણ છે, માટે
મુમુક્ષુએ શુદ્ધનયનો આશ્રય કરવા જેવો છે ને અશુદ્ધ નયનો આશ્રય છોડવા જેવો છે.
જેને જેની ધૂન લાગે તેમાં તે એકાગ્ર થાય, ને બીજું ભૂલી જાય. જેને ચૈતન્યમૂર્તિ આત્માની ધૂન ચડી
ગઈ છે તે પુણ્ય–પાપમાં ક્્યાંય એકાગ્ર થતો નથી જેમ રમતની ધૂનમાં ચડેલો બાળક ખાવાનું પણ ભૂલી જાય
છે, તેમ ચૈતન્યની ધૂન આડે જ્ઞાનીને બાહ્ય વિષયોનો ને રાગનો સ્વાદ ઊડી ગયો છે. અહા, જે જ્ઞાને અંતર્મુખ
થઈને ચૈતન્યના આનંદનું વેદન કર્યું–તે જ્ઞાનના મહિમાની શી વાત!! ભલે અવધિજ્ઞાન ન હો, મનઃપર્યયજ્ઞાન
ન હો, બાર અંગનું જ્ઞાન ન હો, પણ જે જ્ઞાને શુદ્ધાત્માને અનુભવમાં લીધો તે શ્રુતજ્ઞાને આખું જિનશાસન
જાણી લીધું, તે શ્રુતજ્ઞાન અંતર્મુખ એકાગ્રતાવડે કેવળજ્ઞાન સાધશે. આવા શ્રુતજ્ઞાનને શુદ્ધનય કહેવાય છે.
ચોથા ગુણસ્થાનથી તે શુદ્ધનય શરૂ થાય છે. તે શુદ્ધનય કેવળજ્ઞાનની જાતનો છે, શુદ્ધનયનો આશ્રય વધતાં
વધતાં કેવળજ્ઞાન થાય છે.
શુદ્ધાત્માને અવલંબનારો જે શુદ્ધનય, તેનાથી જે ચ્યુત છે, એટલે કે શુદ્ધાત્માનું અવલંબન જેઓ નથી
કરતા, ને પુણ્યના અવલંબનમાં લાભ માનીને ત્યાં જ અટક્યા છે તેે જીવો ફરી ફરીને નવા કર્મો બાંધે છે.
અને જેઓ શુદ્ધનયનું અવલંબન નથી છોડતા તેઓ કર્મબંધનને છેદીને મુક્તિ પામે છે.
આસ્રવ કોને થાય?
–કે જે શુદ્ધનયનું અવલંબન ન કરે તેને.
આસ્રવનો અભાવ કોને થાય?
–જે શુદ્ધનયનું અવલંબન કરે તેને.
માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે–સર્વ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે શુદ્ધનય ત્યાગવા યોગ્ય નથી; શુદ્ધનયનો
આશ્રય છોડવાથી બંધન થાય છે ને શુદ્ધનયનો આશ્રય કરવાથી મુક્તિ થાય છે, માટે શુદ્ધનયનો આશ્રય
કરવો તે સર્વશાસ્ત્રનો સાર છે. પવિત્ર સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ધર્માત્માને અંતરદ્રષ્ટિમાં સદાય શુદ્ધનયનું અવલંબન વર્તે
છે, અને જ્ઞાનકિરણોને અંતરમાં સમેટીને ચૈતન્યમાં જ ઉપયોગને એકાગ્ર કરીને અલ્પકાળમાં તે કેવળજ્ઞાનને
પ્રગટ કરે છે. માટે જેઓ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે અથવા તો જેઓ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થવા માંગે છે એવા પવિત્ર જીવોએ
શુદ્ધનયવડે શુદ્ધાત્માનું જ અવલંબન કરવું–એમ શ્રી ગુરુઓનો ઉપદેશ છે.
આસ્રવ એટલે મલિનભાવ, તે જ બંધનું કારણ છે. જેને મલિનભાવ નથી તેને બંધન નથી. અંતરનો
જે પરમાત્મસ્વભાવ, તેને અવલંબનારો શુદ્ધનય તે નિર્મળ છે; એવા શુદ્ધનયને અવલંબનારા જ્ઞાનીને બંધન
થતું નથી. જે જીવો શુદ્ધનયથી ચ્યૂત છે, જેઓ શુદ્ધઆત્માને જાણતા નથી ને રાગમાં જ લીનપણે વર્તે છે એવા
અજ્ઞાનીઓને જ બંધન થાય છે. શુદ્ધનયમાં તો શુદ્ધ પરિણમન છે, તે શુદ્ધતા બંધનનું કારણ કેમ થાય?
શુદ્ધઆત્માને અવલંબનારો જે શુદ્ધનય તેને જ ખરેખર નય કહ્યો છે. શુદ્ધનય જેને નથી તે જીવ નયથી ભ્રષ્ટ
છે, તેને એકેય નય સાચો હોતો નથી; તેને રાગાદિમાં એકતારૂપ મિથ્યા અભિપ્રાય છે. તે મિથ્યા અભિપ્રાયને
લીધે જુના કર્મોમાં જોડાઈને તે નવા કર્મોને બાંધે છે. આ રીતે મિથ્યા અભિપ્રાય જ કર્મબંધનનું મૂળ કારણ
છે. જ્ઞાનીએ તો શુદ્ધનયના અવલંબન વડે શુદ્ધતા પ્રગટ કરીને પૂર્વકર્મ સાથેનું જોડાણ તોડી નાંખ્યું છે તેથી
તેને જુનું કર્મ નવા કર્મના બંધનું કારણ થતું નથી, બંધનું કારણ થયા વગર જ તે ખરી જાય છે. આ રીતે
જ્ઞાનીને બંધન નથી, પણ નિર્જરા જ છે.
અહો, શાસ્ત્રનું તાત્પર્ય એક વાક્્યમાં આ છે કે શુદ્ધનયનો આશ્રય કરવો; એટલે કે
પૂર્ણાનંદસ્વભાવની સન્મુખ થઈને શુદ્ધનયરૂપ પરિણમવું. જેને પરિણમન શુદ્ધાત્મા તરફ વળેલું છે તેને
કર્મચક્રની પરંપરા તૂટી જાય છે. અને જેનું પરિણમન રાગમાં એકતારૂપ છે તેને કર્મચક્ર આખેઆખું અખંડ
રહે છે. બે બાજુ છે–એક બાજુ જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ, અને બીજી બાજુ રાગાદિ પરભાવો; આ બાજુ સ્વભાવ
તરફ વળીને એકાગ્ર થયો તે મુક્ત થાય છે, ને બીજી બાજુ રાગ તરફ વળીને એકાગ્ર થયો તે બંધાય છે.