: ૪ : આત્મધર્મ : ૨૨૪
રા ષ્ટ્રી ય શા ળા માં
પૂજ્ય ગુરુદેવનું
પ્રવચન
(રાજકોટમાં પૂ. ગુરુદેવ “અંધ મહિલા વિકાસગૃહ” નું અવલોકન કરવા
પધાર્યા, ત્યારે શ્રી નારણદાસ ગાંધી તથા શ્રી પુરશોત્તમદાસ ગાંધીની
ભાવનાનુસાર આ પ્રવચન કર્યું હતું.)
તા. ૧૭–૨–૧૯૬૧
૧. આ દેહમાં રહેલો આત્મા દેહથી ભિન્ન અવિનાશી વસ્તુ છે–તેમાં પૂર્વભવોનાં સંસ્કાર હોય છે. આ
ભવ પહેલાં આ જીવ ક્યાં હતો તેનું ભાન થઈ શકે છે, નાનાં બાળકોને તથા અંધ બહેનોને પણ આત્માનું
નિઃસંદેહભાન થઈ શકે છે.
૨. મોરબી પાસે વવાણીયા ગામે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર થઈ ગયા; તેમને સાત વર્ષની વયે જાતિસ્મરણજ્ઞાન
થયેલું. એકવાર પાડોશમાં વૃદ્ધ પુરુષનું અવસાન થયું, તેમને ઠાંઠડીમાં બાંધી લઈ જતા જોઈ, આ શું? તે
જાણવાની જિજ્ઞાસા થઈ. જ્યારે લોકો સ્મશાનભૂમિમાં તેના શરીરને અગ્નિસંસ્કાર કરતા હતા, તે વખતે
ત્યાંથી દૂર આવેલા એક બાવળના ઝાડ ઉપર ચડીને તે દ્રશ્ય જોતાં જોતાં શ્રી રાજચંદ્ર એવા વિચારમાં ચડી
ગયા કે આ શરીરમાંથી એવું ક્યું તત્ત્વ ચાલ્યું ગયું કે જેથી તેના શરીરને આ લોકો બાળી નાખે છે. આવા
વિચારને પરિણામે વિક્રમ સં. ૧૯૩૧ માં તેમની સાત વર્ષની ઉંમરે તેમને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. એટલે કે
આત્મા (જીવ) આ દેહ પહેલાં ક્યાં હતો તેનું સ્મરણ થઈ આવ્યું. વિચારધારાની નિર્મળતાથી પૂર્વે હું ક્યાં
હતો એ જાણી શકવાની તાકાત દરેક જીવમાં છે.
૩. થી ૧૬ વર્ષની વય પહેલાં તેઓ લખે છે કે– “રાત્રી વ્યતિક્રમી ગઈ, પ્રભાત થયું, નિદ્રાથી જાગૃત
થયા, હવે ભાવનિદ્રા ટાળવાનો પ્રયત્ન કરજો”. પોતાનું અસલી સ્વરૂપ ભૂલી જવું ને પરને પોતાનું
માનવારૂપ જે અજ્ઞાનરૂપી ભાવનિદ્રા છે તેને સમ્યગ્જ્ઞાનવડે ટાળી શકાય છે. આ આત્મા સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ
છે, દેહમાં રહેલો હોવા છતાં દેહથી જુદો અતીન્દ્રિય જ્ઞાનમય–આનંદમય છે. તે ભૂલી દેહમાં આત્મબુદ્ધિ
કરવાથી દુઃખી થાય છે.
૪. એમણે ૧૬ વર્ષની વયે ‘મોક્ષમાળા’ નામનું પુસ્તક લખેલ છે, તેમાં ‘અમૂલ્યતત્ત્વવિચાર’ નામે
એક પાઠ છે તેમાં લખે છે કે:–
“બહુ પુણ્ય કેરાં પુંજથી શુભદેહ માનવનો મળ્યો, તોયે અરે, ભવચક્રનો આંટો નહીં એકે ટળ્યો”
આંખ ન મળી તેથી શું? મનુષ્ય અવતાર તો મળ્યો છે ને! તે ઘણા પુણ્યથી મળ્યો છે. શરીરમાં
આંખનો ભાગ ઠીક ન હોવા છતાં મનુષ્યપણાની પાંચે ઈન્દ્રિયોનો ઉઘાડ (–વિકાસ) લઈને આવ્યો છે. ચક્ષુ
સંબંધી વિકાસ હોવા છતાં તેનો ઉપયોગ નથી, આત્માના ખરાં નેત્ર તો અંતરંગના જ્ઞાન–દર્શન છે,