અશાડ : ૨૪૮૮ : ૨૩ :
પુણ્ય બંધાય છે. ભાવલિંગી સંતને નિર્દોષ આહાર આપે તેના માટે વેચાતું ન લાવે, ઉદેશિક આહાર ન આપે,
નવધા ભક્તિની વિધિ સહિત આપે તો પુણ્ય બંધાય છે. ધર્મીની દ્રષ્ટિ પુણ્ય ઉપર નથી છતાં સાચા ગુરુ પ્રત્યે
આહારદાન દેવાનો ભક્તિભાવ આવે છે.
પુણ્ય ને ધર્મ બંને ભિન્ન ચીજ છે. સાત તત્ત્વો છે. ભગવાનની ભક્તિ આસ્રવતત્ત્વ છે. સંવર–નિર્જરા
ધર્મ છે. સાત તત્ત્વો પ્રથક છે. ચિદાનંદ સ્વભાવના આશ્રયે જે દશા પ્રગટ થાય તે સંવર–નિર્જરા છે. આસ્રવથી
સંવર થતો નથી. ભક્તિથી અથવા પુણ્યથી ધર્મ માને તેને નવતત્ત્વની શ્રદ્ધા નથી, તે અજ્ઞાની મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
અજ્ઞાની જીવ આસ્રવમાં મજા માને છે. આત્મા તો સુંદર આનંદકંદ છે, તેની પર્યાયમાં રાગ દ્વેષના પરિણામ
થાય તે મેલ છે. અશુભભાવ તો મેલ છે, શુભરાગ પણ મેલ છે, રાગરહિત અંર્તપરિણામ થવા તે ધર્મ છે.
ધર્મી જીવ ભક્તિના પરિણામને ઉપાદેય માનતો નથી પણ શુદ્ધોપયોગનો ઉદ્યમી રહે છે.
પં. ટોડરમલ્લજી પંચાસ્તિકાય ગાથા ૧૩૬ ની અમૃતચંદ્રાચાર્ય ની ટીકાનો આધાર આપે છે–
अयं हि स्थूललक्ष्यतया केवलभक्तिप्राधान्यस्याज्ञानिनो भवति। उपरितनभूमिकायामलब्धास्पदस्या–
स्थानरागनिषेधार्थ तीव्ररागज्वरविनोदार्थ वा कदाचिज्ज्ञानिनोऽपि भवतीति।
અર્થ:– આ ભક્તિ, કેવળ ભક્તિ જ છે પ્રધાન જેને એવા અજ્ઞાની જીવોને જ હોય છે, તથા તીવ્ર
રાગજ્વર મટાડવા અર્થે વા અસ્થાનનો રાગ નિષેધવા અર્થે કદાચિત્ જ્ઞાનીને પણ હોય છે.
ભક્તિથી કલ્યાણ થશે એવી માન્યતાસહિત ભક્તિ અજ્ઞાની જીવોને જ હોય છે. જ્ઞાનીને તીવ્ર
અશુભરાગ મટાડવા ભક્તિનો શુભરાગ આવે છે; છતાં શુભરાગને તે હેય સમજે છે.
જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીની ભક્તિમાં વિશેષતા
પ્રશ્ન:– જો એમ છે તો જ્ઞાની કરતાં અજ્ઞાનીને ભક્તિની વિશેષતા થતી હશે?
ઉતર:– જેને સમ્યગ્દર્શન થયું છે, જે પુણ્ય–પાપને હેય સમજે છે, દેહાદિની ક્રિયાને જ્ઞેય સમજે છે,
ચિદાનંદ સ્વભાવને ઉપાદેય સમજે છે એવા ધર્મી જીવને સાચી ભક્તિ હોય છે. મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ ભક્તિને
મુક્તિનું કારણ માને છે; તેથી તેના શ્રદ્ધાનમાં અતિ અનુરાગ છે. ભગવાનની ભક્તિથી સમ્યગ્દર્શન થશે ને
મુક્તિ થશે–એમ તે માને છે. સમ્યગ્દર્શન અરાગી પર્યાય છે. રાગની પર્યાયમાંથી અરાગી પર્યાય આવશે?–ના.
તેનો નિશ્ચય ખોટો છે માટે વ્યવહાર પણ ખોટો છે. અજ્ઞાની જીવ ભક્તિમાં અતિ અનુરાગ કરે છે, ભક્તિ
કરતાં કરતાં કોઈવાર કલ્યાણ થઈ જશે એમ તે માને છે. રાગ કરતાં કરતાં સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. સર્વ
પ્રકારના રાગને હેય સમજી, આત્માને ઉપાદેય માને તો સમ્યગ્દર્શન થાય છે. શ્રુતજ્ઞાન પ્રમાણ થયા પછી
નિશ્ચય ને વ્યવહાર એવા બે નયો હોય છે. નિશ્ચયનું ભાન નથી તેને વ્યવહારભાસી મિથ્યાદ્રષ્ટિ કહે છે.
ધર્મી જીવ શ્રદ્ધાનમાં ભગવાનની ભક્તિને બંધનું કારણ માને છે તેથી તેને અંતરમાં અજ્ઞાનીના જેવો
ભક્તિમાં અનુરાગ આવતો નથી. હવે બ્રાહ્યમાં કદાચિત્ જ્ઞાનીને ઘણો અનુરાગ હોય છે. નંદીશ્વર દ્વીપમાં
શાશ્વત પ્રતિમા છે, ત્યાં ઈન્દ્રો નાચી ઊઠે છે. તેઓ એકાવતારી છે. નિશ્ચયભક્તિ સહિત ભગવાનની ભક્તિ કરે
છે, જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવની દ્રષ્ટિ છૂટતી નથી; છતાં રાગ આવે છે ત્યારે ભક્તિ કરે છે–બાહ્યમાં ઘણી ભક્તિ કરતા
દેખાય. રામચંદ્રજીએ મહાન ઉત્સવપૂર્વક શાંતિનાથભગવાનની ભક્તિ કરેલ હતી. જડની ક્રિયા આત્માની
ઈચ્છાથી થતી નથી. અજ્ઞાનીને પણ એવો અનુરાગ હોય છે પણ તે ભક્તિને મુક્તિનું કારણ માને છે.
અજ્ઞાનીની ગુરુભક્તિ
જે જીવ આજ્ઞાનુસારી છે, તેઓ આ જૈનના સાધુ છે તે અમારા ગુરુ છે, માટે તેમની ભક્તિ કરવી–
એમ વિચારી તેમની ભક્તિ કરે છે, પણ ગુરુની પરીક્ષા કરતો નથી. જૈનમાં જન્મ્યા માટે દેખાદેખીથી ગુરુની
ભક્તિ કરે છે. અન્યમતવાળા પણ પોતાના સંપ્રદાયના ગુરુને માને છે. કુળના હિસાબે ગુરુને માને તેને સત્ય
અસત્યનો વિવેક નથી.