તેથી કાંઈ પરનું કરી શકે એમ નથી. એકેન્દ્રિય નિગોદના જીવ એક શરીરમાં અનંતા છે, કોઈના
પરિણામ એક નથી, સરખા નથી, તથા કોઈના કારણે કોઈ પરિણમતા નથી. કેમકે ત્રણેકાળ માટે નિયમ
છે કે દરેક દ્રવ્યને પોતાના પરિણામ સાથે સંબંધ છે બીજા સાથે સંબંધ નથી. આમ નક્કી થતાં જ અનંતા
પરના કાર્ય સ્વતંત્ર છે, હું કોઈના કાર્યનો કર્તા નથી, પ્રેરક નથી, એમ ત્રિકાળી જ્ઞાતા સ્વભાવના
આશ્રયે અકર્ત્તા જ્ઞાતા સ્વભાવનો નિર્ણય થાય છે અને રાગાદિ તથા અનંતા પરનો હું કર્તા એવી
મિથ્યાબુદ્ધિ ટળી, અસંગ જ્ઞાયકસ્વરૂપ આત્મામાં દ્રષ્ટિ થાય છે. અનાદિ વિભાવમાં રમતું મન અંતરમાં
વિશ્રામ પામે છે.
ક્રમબદ્ધ પર્યાય ને જાણી મિથ્યાકર્ત્તાપણાની શ્રધ્ધાછોડી સ્વસાથે સંબંધ રાખતું જ્ઞાન કરવું તે સમ્યગ્જ્ઞાન
છે દરેકમાં જે કામ થાય છે તે સ્વતંત્રપણે જ થાય છે. પરમાં અને રાગમાં કર્તાપણાની દ્રષ્ટિ હઠાવી,
પર્યાય દ્રષ્ટિ છોડી સ્વ દ્રવ્ય સ્વભાવને ધ્યેય બનાવે તો જ સ્વમાં જ્ઞાતા રહી શકે અને તેમાં વિશેષ
એકાગ્રતાના બળથી કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે, એ માર્ગ છે.
બેસે ઊડાડી શકે નહિ, હાથમાં યોગ્યતા હોય તો જ ચાલે.–અત્યારે શરીર જડ અચેતન છે, તેના ક્રિયા
સ્વતંત્ર છે, તેમાં જીવનો અધિકાર નથી. મરણ કાળે શ્વાસ દૂંટીથી ખસે છે તે ખ્યાલમાં આવે પણ નીચે
ઉતારી ન શકે જેને ઊભો શ્વાસ કહેવાય છે, જીવ ભ્રમથી માને કે નિમિત્તથી કાર્ય થાય છે પણ એમ
નથી, ત્રણે કાળ દરેક જીવ–અજીવ દ્રવ્યની ક્રિયા સ્વતંત્ર તેનાથી થાય છે.
પણ આત્મા જડ સાથે તાદાત્મ્ય નથી માટે જડના પરિણામનો જીવ કર્તા નથી.
છે ને પરનાં કાર્ય પોતાના માને છે, સર્વને પરાધીન માને છે પણ કોઈ કોઈના કર્તા હર્તા કે સ્વામી નથી
આમ જાણે તો જ અંદરમાં પોતે કેવો છે, કેવો નથી એમ નક્કી કરી શકે, અને પછી વર્તમાન રાગ ક્ષણિક
છે. મારા ત્રિકાળી સ્વભાવમાં નથી અમે જાણી ધુ્રવ સ્વભાવમાં એકાગ્ર દ્રષ્ટિ વડે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થઈ શકે છે.
બાહ્ય સંયોગ અને શુભરાગની ક્રિયાવડે સમ્યગ્દર્શન થઈ શકતું નથી.