: ૧૦ : આત્મધર્મ : ૨૨૬
અબંધ સ્વભાવની દ્રષ્ટિથી નિર્જરા:
એક દ્રવ્યના કાર્યમાં બીજા દ્રવ્યને કર્તા
માનવો એ અજ્ઞાનીઓનો વિકલ્પ
ઉપચાર છે–પરમાર્થ નથી.
શ્રી સમયસાર નિર્જરા અધિકાર
ગા–૨૨૦ થી ૨૨૩ ઉપર પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચન
જીવોને ધર્મ કેમ થાય તેની રીત આચાર્યશ્રી कुन्दकुन्द ભગવાને સમયસાર શાસ્ત્રમાં સમજાવેલ છે.
આત્મા પોતે સચ્ચિદાનંદ પૂર્ણજ્ઞાન સ્વભાવી છે. તેવો સ્પષ્ટ અભિપ્રાય હોવા છતાં વર્તમાન દશામાં અપૂર્ણતા
અને અશુદ્ધતાને કારણે તેમજ પૂર્વોપાર્જિત કર્મોથી મળેલા સંજોગોને ભોગવતો દેખાય, સંયોગ તરફ લક્ષ જાય
છતાં જ્ઞાની ને તે કોઈ સામગ્રી અને સંજોગો બંધનાં કારણ (નિમિત્ત) બનતા નથી. આવી રીતે જ્ઞાનીને
બહારનાં સંજોગો અજ્ઞાની બનાવી શકતા નથી.
જેમકે શ્વેત શંખ કાળા કીડાંનો આહાર લે અને કાદવમાં પોતાનો નિવાસ રાખે છતાં આવા કાળા
સંજોગોને કારણે શંખ પોતાનું શ્વેતપણું છોડતો નથી. કારણ કે દરેક દ્રવ્ય પોતાની જ શક્તિથી, પોતાને કારણે,
પરિણમે છે. અન્ય દ્રવ્યથી કોઈ કાળે ફેરફાર થતો નથી. અર્થાત્ એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને કાંઈ કરી શકતું નથી.
શાસ્ત્રનાં તાત્પર્યને વિરુદ્ધ રીતે સમજનારા નિમિત્ત કારણને સત્યાર્થ માનવાની ભૂલ કરતાં હોય છે.
ઉપાદાન પોતાની મેળે, પોતાની શક્તિથી પલટે ત્યારે આવું નિમિત્ત હતું એમ જ્ઞાન કરાવવા શાસ્ત્રમાં
નિમિત્તનાં કથનો હોય છે. પરંતુ એ એમ નથી પણ નિશ્ચયનય દ્વારા જે નિરૂપણ છે તેમ સમજવું જોઈએ. જે
જીવ ઉપચારના વ્યવહારના કથનને નિશ્ચયનયના કથનની જેમ સત્યાર્થ માને છે તે ઉપદેશને લાયક નથી.
શ્રી સમયસાર શાસ્ત્રની ગાથા ૧૦પ માં કહ્યું છે કે “આત્મા પર દ્રવ્યનો કર્તા છે.” આવા વચનો
ઉપચાર માત્ર છે. પરમાર્થ નથી. કારણ કે દરેક આત્મા સ્વભાવથી પૌદ્ગલિક કર્મનો નિમિત્ત નહિ હોવા છતાં
પણ, અનાદિકાળથી અજ્ઞાનને લીધે અજ્ઞાન ભાવે પરિણમતો હોવાથી પૌદ્ગલિક કર્મને નિમિત્તરૂપ થતાં
“પૌદ્ગલિક કર્મ આત્માએ કહ્યું” એવો વિકલ્પ જ્ઞાતાસ્વભાવથી ભષ્ટ, વિકલ્પ પરાયણ અજ્ઞાનીઓનો છે. તે
વિકલ્પ ઉપચાર જ છે પરમાર્થ નથી.
હું જ્ઞાનદર્શન આનંદમય સ્વભાવી છું, આવી દ્રષ્ટિ જેને થઈ તે જીવ નવા કર્મ બંધાય તેમાં નિમિત્ત
હોય શકે નહિ, પણ પોતાનાં આવા મૂળ સ્વભાવને ભૂલીને, અજ્ઞાનભાવે પરને પોતાનું માની પરમાં મારૂં
કર્તાપણું, ભોક્તાપણું, પ્રેરકપણું છે એમ માની પ્રવર્તે છે. તેમાં આ જડ કર્મ મેં કર્યું, શરીર આદિ પરના કાર્યમાં
હું નિમિત્ત કર્તા છું, એમ જ્ઞાતા સ્વભાવની દ્રષ્ટિથી જે ભષ્ટ છે, તે માને છે.