શ્રાવણ : ૨૪૮૮ : પ :
તેમાં એકાગ્રતા કરવી પડે છે. બાહ્યક્ષેત્રે પહોળું થવું પડતું નથી. અંદરનો વિકાસ અંદર જ થાય છે. બહાર થતો
નથી. બહારથી કાંઈ આવતું નથી.
જેમ ૬૪ પહોરી પીપરમાં દાણે દાણે પૂર્ણ તીખાશની શક્તિ છે તેને ઘસવાથી પ્રાપ્તની પ્રાપ્તી થાય છે.
તેમ ભગવાન આત્મામાં પૂર્ણ જ્ઞાનાનંદ શક્તિ છે. પરાશ્રયની શ્રદ્ધા છોડી અંદરમાં પૂર્ણ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી જ
છું, એમાં ઢળીને તેનો નિશ્ચય અને આશ્રય કરે તો ભેદ અને રાગાદિ ગૌણ થઈ સ્વાશ્રય દ્રષ્ટિ અને સ્થિરતા
પ્રગટ થાય છે અને જ્ઞાનાદિશક્તિનો વિકાસ થઈ અપૂર્વ આનંદ પ્રગટ થાય છે. ગૃહસ્થ દશા હોય છતાં
આત્માનુભવરૂપી સ્વકાર્ય થઈ શકે છે. જે તેનાથી થઈ શકે તે જ બતાવવામાં આવે છે.
અનંતાગુણ આત્મામાં એકમેકપણે છે. તે પૂર્ણ સ્વરૂપની શ્રદ્ધા અને એકાગ્રતા વડે તેનો વિકાસ થાય છે,
પરના કાર્યનો તે તે પદાર્થ કર્તા છે, પરનો કર્તા, હર્તા કે ભોક્તા કોઈ જીવ નથી. અને અજીવ, જીવના કાર્યનો
કર્તા નથી. કોઈ કોઈનું નિમિત્ત કર્તા થઈ શકતું નથી. સ્વતંત્ર જ્ઞાતા સ્વભાવ બતાવનાર ક્રમબદ્ધ પર્યાયની
સ્વતંત્રતાનો અધિકાર ચાલે છે. દરેક દ્રવ્ય સ્વકાળે પોતપોતાની યોગ્યતાનુસાર પોતાથી ઉપજે, બદલે અને ટકે
છે. કોઈ કોઈના કર્તા નથી, કારણ નથી, આધાર નથી. મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવને જ્ઞાતાસ્વભાવ રુચતો જ નથી તેથી હું
પરના કામ કરી શકું અને પર મારા કાર્ય કરી શકે એમ માને છે. પોતાને ભૂલી પરને પોતાનું માને છે. દ્રવ્ય
ગુણ અક્રમ છે ક્રમે નથી. અને પ્રગટ થતી પર્યાયો પોતપોતાના કાળે ક્રમસર છે અક્રમ નથી.
દ્રવ્યમાંથી દ્રવ્યના આશ્રયે પર્યાયો દરેક સમયે નવી નવી ઉપજે છે અને પૂર્વ પર્યાયો બદલે છે. એકેક
દ્રવ્યમાં દરેક દ્રવ્યમાં અનંતગુણ છે, તેથી એક સમયમાં અનંતગુણની અનંત અવસ્થા ઉત્પાદ–વ્યયરૂપ થઈને
સ્વદ્રવ્યમાં ભળે છે. પરદ્રવ્ય સાથે કોઈનો એક અંશ પણ મળે નહી એવી મર્યાદા છે. જેમ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય
કોઈથી કરાયેલા નથી તેમ દ્રવ્યના અનંત ગુણોની ક્રમે ક્રમે થતી પર્યાયો પણ કોઈ વડે નથી, કોઈના આધારે
નથી. પોતાથી જ છે, સ્વકાળે પ્રગટ થાય છે. કોઈ પર્યાય વહેલી મોડી અથવા આડી અવળી થાય એમ નથી.
આમ સાચી વસ્તુસ્થિતિનો નિર્ણય કરે તો પર્યાયના ભેદના આશ્રયે લાભ માનવાની શ્રદ્ધા છુટી જાય, ગ્રહણ
ત્યાગની કર્તાબુદ્ધિ છૂટી, અંશમાં આખું માનવારૂપ પર્યાયબુદ્ધિ છૂટી હું સર્વજ્ઞ સ્વભાવી આત્મા છું એમાં
એકતાબુદ્ધિ થાય અને મિથ્યા અહંકાર જાય.
અંદરમાં અસંગ અરાગી–સ્વભાવ જ્ઞાનાનંદપણે પરિપૂર્ણ છે. તે અસલી સ્વભાવમાં દ્રષ્ટિ દે તો ક્રમબદ્ધ
પર્યાય અને દરેકનું સ્વતંત્ર પરિણમન છે એમ ખ્યાલમાં આવે. જ્ઞાનીને નીચે અલ્પ રાગાદિ થાય પણ તેનો હું
કર્તા અને રાગાદિ મારૂં કાર્ય એમ માનતો નથી. વર્તમાન દશામાં અલ્પજ્ઞતા અને રાગ છે તેના લક્ષે સર્વજ્ઞ
સ્વભાવનો નિર્ણય થતો નથી. હજારો શાસ્ત્ર જાણે તોપણ તેનું મિથ્યાજ્ઞાન જ્ઞાનનું કામ કરતું નથી.
ભૂતાર્થ સ્વભાવને આશ્રિત ભેદજ્ઞાન કદિ કર્યું નથી, સુખના નામે અનાદિથી દુઃખના ઉપાય કર્યાં છે,
એક સેકન્ડ માત્ર પણ જ્ઞાનનું કામ કર્યું નથી. રાગાદિનો કર્તા છું, પુણ્યથી, શુભરાગથી ભલું થાય છે એમ
માનતો આવે છે પણ રાગાદિ વિકારથી પેલેપાર ત્રિકાળ જ્ઞાતા છું, રાગાદિનો અકર્તા છું અસંગ જ્ઞાયક છું
એમ ભાસતું નથી તેથી તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
જીવનો અંશ અજીવમાં નથી જેમ સુવર્ણ છે તે તેના રંગ તથા આકારોથી અભેદ છે તેથી તેના સ્પર્શ
રંગ અને આકારમાં હથોડી વગેરે લોખંડનો સ્પર્શ રંગ અને આકાર આવી શકતો નથી તેમ જીવને ક્ષણે ક્ષણે
ઈચ્છા, રાગ, વિકલ્પ ઉપજે તેનાથી પર્યાયબુદ્ધિવાન અજ્ઞાનીજીવ અભેદ છે. જ્ઞાની સ્વ–પર પ્રકાશક પોતાના
જ્ઞાન પરિણામથી અભેદ છે તેમાં પર દ્રવ્ય, પર ગુણ, પર ક્ષેત્ર, પર કાળનો અંશ આવી શકતો નથી.
ત્રણે કાળની અર્થપર્યાય (ગુણોની અવસ્થા) અને વ્યંજન પર્યાય (પોતાના આકારની અવસ્થા)નો
પિંડ તે દ્રવ્ય છે આમ હોવાથી તેની દરેક સમયની પર્યાય ક્રમબદ્ધ છે. અક્રમ નથી. અને ક્રમબદ્ધ થતી
પર્યાયોરૂપે તે