(રાગ: ખ્યાલ કાફી કાનડી) કવિવર ભુધરદાસજી
તુમ સુનિયો સાધો! મનુવા મેરા જ્ઞાની,
સત્ગુરુ ભૈંટા સંશય મૈટા, યહ નિશ્ચયસે જાની,
ચેતનરૂપ અનૂપ હમારા, ઔર ઉપાધિ પરાઈ. તુમ. ૧
પુદગલ મ્યાન અસી સમ આતમ યહ હિરદૈ ઠહરાની
છીજૌ ભીજૌ કૃત્રિમ કાયા, મેં નિર્ભય નિરવાની. તુમ. ૨
મૈંહી દ્રષ્ટા મેં હી જ્ઞાતા મેરી હોય નિશાની,
શબ્દ ફરસ રસ ગંધ ન ધારક, યે બાતેં વિજ્ઞાની. તુમ. ૩
જો હમ ચિન્હાંસો થિર કીન્હાં હુએ સુદ્રઢ સરધાની,
“ભૂધર” અબ કૈસે ઉતરૈયા, ખડગ ચઢા જો પાની. તુમ. ૪
ભાવાર્થ– ભેદવિજ્ઞાની પોતાને શિખામણ દે છે અને નિત્ય
જ્ઞાતાસ્વભાવના આશ્રયે નિઃશંકતાનું સ્મરણ કરે છે–કે હે સાધુ! હે ભલા
મનવાળા આત્મા! આત્માનું અસલી સ્વરૂપ તો મિથ્યાત્વ રાગાદિ તથા
અજ્ઞાનથી રહિત જ્ઞાનમય છે. સત્સ્વરૂપ સત્ગુરુનો ભેટો થયો અને સર્વ
સંશય મટી ગયા. ભેદજ્ઞાનવડે મેં નિશ્ચયથી જાણ્યું કે નિત્ય, અતીન્દ્રિય,
જ્ઞાનમય, અનુપમ ચૈતનસ્વરૂપ તે જ મારું રૂપ છે, –તે સિવાય જે છે તે ઉપાધિ
છે–પરવસ્તુ છે.
જેમ મ્યાનથી તલવાર ભિન્ન છે તેમ પુદ્ગલમય શરીરથી આત્મા સદા
ભિન્ન છે તથા પોતાના ત્રિકાળી જ્ઞાનાનંદમય શરીરથી અભિન્ન છે. એ વાત
મને હૃદયથી જ જચ્ચી ગઈ છે. શરીર તો નકલી ચીજ છે, તેનો સંયોગ–
વિયોગ, ટળવું–મળવું સ્વભાવ છે. તે છેદાવ, ભેદાવ અથવા તેનું ગમે તે થાય
તો પણ હું તો નિત્ય નિર્ભય છું, મુક્ત સ્વભાવી છું. હું જ જ્ઞાતા દ્રષ્ટા છું અને
એજ મારી નિશાની–મારું લક્ષણ છે.
શબ્દ, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, અને વર્ણને ધારણ કરનાર હું નથી, હું તો જડ
દેહાદિથી ભિન્ન છું, પરનો કર્તા, ભોક્તા કે સ્વામી નથી–એમ સ્વ–પરને
ભિન્ન લક્ષણવડે જાણીને સ્વસન્મુખ કર્યો અર્થાત્ મેં મારા આત્માને આત્મામાં
નિઃસંદેહપણે સ્થિર કર્યો. આમ દ્રઢ શ્રદ્ધાવંત થયો છું. કવિશ્રી કહે છે કે જેમ
તલવારને પાયેલું પાણી ઉતરે નહીં તેમ હું નિત્ય નિર્ભયસ્વભાવી નિઃશંક ભેદ–
જ્ઞાનવડે જાગ્યો તે હવે પરમાં એકત્વબુદ્ધિને કેમ પામું? ચૈતન્યથી વિશુદ્ધનો
આદર કેમ કરું? અર્થાત્ દેહાદિક તથા ઔપાધિક ભાવોનો કર્તા, ભોકતા કે
સ્વામી કેમ થાઉં? ન જ થાઉં, હું તો જ્ઞાતા જ છું.