રહેલ) ભેદ રત્નત્રયરૂપ પરાવલંબી વિકલ્પો શુભરાગરૂપ વ્યવહાર રત્નત્રય હોય છે. આ રીતે તે
જીવોને વ્યવહારનયે સાધ્ય અને સાધન ભિન્ન પ્રકારનાં કહેવામાં આવ્યાં છે. (નિશ્ચયનયે સાધ્ય અને
સાધન અભિન્ન હોય છે.)
વિના શરૂઆત બતાવવા કહ્યું છે. જેમણે દ્રવ્યાર્થિકનયના વિષયભૂત શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનાં શ્રદ્ધાનાદિ કરેલા
છે એવા સમ્યગ્જ્ઞાની જીવોને તીર્થસેવનની પ્રાથમિક દશામાં (–મોક્ષમાર્ગ સેવનની પ્રારંભિક
ભૂમિકામાં) આંશિક શુદ્ધિની સાથે સાથે શ્રદ્ધાન–જ્ઞાન–ચારિત્ર સંબંધી પરાવલંબી વિકલ્પોના (ભેદ
રત્નત્રયના) સદ્ભાવના કારણે અનાદિકાળથી જીવોને જે ભેદવાસનાથી વાસીત પરિણતિ ચાલી આવે
છે તેનો તુરત જ સર્વથા નાશ થવો કઠિન છે.)
(વિશેષ દૂર) છે.
સંબંધી શુભભાવ તો સર્વદોષ, અનર્થ પરંપરાનું કારણ છે પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિને સર્વ પ્રકારના રાગમાં હેય
બુદ્ધિ હોવાથી અનેત્ર સહચરહેતુપણે આ જાતનો જ શુભરાગ નિમિત્તપણે હોય છે; અજ્ઞાનીની
ભૂમિકાનો નહીં એમ ર૮ મૂળગુણ વ્યવહાર રત્નત્રયના રાગનો જ અભાવ કરીને, મોક્ષ જાય છે– એમ
બતાવવા માટે તે વ્યવહારને પરંપરા મોક્ષહેતુપણું દર્શાવેલું છે.
‘પીંજણને ચોટેલ રૂ’ ના ન્યાયે નવ પદાર્થો તથા અર્હંતાદિની રુચિરૂપ (પ્રીતિરૂપ) પરસમય પ્રવૃત્તિનો
પરિત્યાગ કરી શકતો નથી તે જીવ ખરેખર સાક્ષાત્ મોક્ષને પ્રાપ્ત કરતો નથી પરંતુ દેવલોકાદિના
કલેશની પ્રાપ્તિરૂપ પરંપરાવડે તેને પ્રાપ્ત કરે છે. આમ જે જીવ ખરેખર મોક્ષમાર્ગમાં શરૂઆત કરી હોવા
છતાં ચારિત્રમાં પ્રચંડ પુરુષાર્થથી પ્રભુત્વશક્તિ પ્રગટ કરતો નથી, ત્યાં ભેદવાસીત બુદ્ધિથી રોકાણો છે.
સમ્યક્ આનંદનો સ્પર્શ નયપક્ષાતિક્રાન્તપણે શુદ્ધોપયોગી અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ થવા છતાં
તેમાંથી ઉપયોગનું છૂટી જવું એમ વારંવાર થયા કરે છે; અખંડ ધારવાહી નિજ પરમાત્મસ્વરૂપમાં
ઉગ્રપણે લીન રહેવું જોઈએ તે સ્થિતિને ન પહોંચી શકે તેટલો કાળ તેને યોગ્ય વ્યવહારનું અવલંબન
આવે છે. ભાન થયું છે કે પરમ વૈરાગ્યથી અંદર સ્થિર જ થવું છે. જો પરમાર્થમાં જ સ્થિર રહેવાને
બળવાન થાય તો વ્યવહારના ભેદ ઉપર જરાપણ નજર નાખવા માગતો નથી પણ ખેદ છે કે
પુરુષાર્થની નબળાઈના કાળે તેને યોગ્ય શુભ વ્યવહાર આવ્યા વિના રહેતો નથી. જ્ઞાની કોઈપણ
જાતના શુભ રાગને હિતકર, મદદગાર માનતા નથી કેમકે જેમ જેમ સ્વરૂપની અંદર પરિણતિ ઢળતી
જાય છે તેમ તેમ વ્યવહારનો અભાવ થતો જાય છે; તેથી તે ખરેખર મદદગાર નથી જ, અભાવ તે
ભાવનું ખરૂં કારણ નથી.