ખરૂં સાધન નથી. જે ખરું સાધન નથી છતાં તેને વ્યવહાર દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર કેમ કહ્યું કે
મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું ટળ્યા પછી ગમે તેવો રાગ હોય નહીંજ, કુદેવાદિનો રાગ હોય નહીં–અને નિર્ગં્રથ
મુનિદશામાં વસ્ત્ર પાત્રાદિ પરિગ્રહ સહિતપણું હોય નહીં; પણ શાસ્ત્ર કથિત જ નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ
હોય છે. સર્વજ્ઞ કથિત ૧૮ દોષ રહિત દેવ, સુશાસ્ત્ર, સુગુરુ તેની શ્રદ્ધા – નવતત્ત્વનું જ્ઞાન અને
સંયમભાવ હોય છે તેને ઉચિત નિમિત્તરૂપ ભિન્ન સાધન કહેવામાં આવે છે. આ રીતે વ્યવહારને ભિન્ન
સાધ્ય સાધન કહેવામાં આવેલ છે; અહીં પર્યાયમાં સાધ્ય સાધન છે. પૂર્ણ પરમાર્થદશા તે વ્યવહાર સાધ્ય
છે–ને છઠ્ઠા ગુણસ્થાનને યોગ્ય વ્યવહાર રત્નત્રય તે ભિન્ન સાધન અર્થાત્ નિમિત્તરૂપ વ્યવહાર સાધન
છે. પૂર્ણ જ્ઞાનઘન અનાદિ અનંત શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ તે નિશ્ચય સાધ્ય છે. પૂર્ણ વીતરાગ ન થાય ત્યાં
બુદ્ધિપૂર્વક રાગદશામાં નવ તત્ત્વના વિકલ્પ આવ્યા વિના રહે નહીં. તેથી ચારિત્ર દોષની નબળાઈના
કારણે મોક્ષમાર્ગસ્થને પણ ભેદ વાસીન કહેલ છે. શ્રદ્ધામાં અનાદિકાળથી જે રાગમાં એકતાબુદ્ધિ હતી તે
ટૂટી પણ ચારિત્રમાં રાગનો સર્વથા અભાવ થયો નથી.
તેમ રાગાદિ ઉપાધિ મારૂં સ્વતત્ત્વ નથી. પરથી ભેદ પાડી નિર્મળ ધ્રુવ સ્વભાવમાં એકતા કરી પણ
ચારિત્રમાં રાગની ગંધ (વાસના) રહી છે. મુનિદશામાં વારંવાર અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ કરે છે,
છતાં નબળાઈથી વિકલ્પ ઊઠે છે– ભગવાનની ભક્તિનો રાગ પણ આવે, તે એમ સૂચિત કરે છે કે ઉગ્ર
પુરુષાર્થ પ્રગટ કરેલ નથી. કેટલાક અંશે વિતરાગી દશા પ્રગટ થઈ છે, પૂર્ણ નથી તેથી રાગ ટાળવાની
ભાવના ઊઠે છે, ત્યાં સુગમપણે મોક્ષમાર્ગ સાધે છે એટલે કે નિત્ય સહજ જ્ઞાનસ્વભાવના આશ્રયે,
જ્ઞાતાદ્રષ્ટાના ભાનમાં નિશ્ચયવ્યવહારનું જ્ઞાન કરતાં કરતાં, આનંદ સ્વભાવ ઢળવાનો પ્રયત્ન ચાલું છે–
ત્યાં કઈ જાતના વિકલ્પો આવે છે તે કહે છે– જેને રાગની વાસના કહી છે.
થઈને શ્રદ્ધવા યોગ્ય છે. નવ પદાર્થને જેમ છે તેમ જાણે તો અંદરમાં નિઃશંકપણે ઠરવાને સમર્થ થાય
અને નવતત્ત્વની શ્રદ્ધા હોય નહીં. સર્વજ્ઞે કહેલા નવતત્ત્વ, છ દ્રવ્યને અસ્તિ–નાસ્તિથી જાણ્યા વિના અને
રાગાદિ વિભાવ પર્યાય પણ પોતાથી સ્વતંત્રપણે કરવામાં આવે છે એમ માન્યા વિના સર્વ સંયોગ અને
રાગથી ભિન્ન પોતે અખંડ જ્ઞાનાનંદ મૂત્તિ છે એવું માનવાની કે સ્વાનુભવની તાકથત હોય નહીં.
છે, જાણનાર સ્વરૂપે અને બાકીના પાંચ અચેત છે, અજીવ છે, નવ તત્ત્વમાં જીવ અજીવ તો દ્રવ્ય છે
અને આસ્રવ બંધ સંવર નિર્જરા અને મોક્ષ તેત્ર પાંચ પર્યાયો છે એમ ન માને, ન ઓળખે તો છ
દ્રવ્યસ્વરૂપ વિશ્વથી પોતે જુદો છે અને પોતપોતાની અનંત શક્તિથી પરિપૂર્ણ છે એનું જ્ઞાન થાય નહીં.
ગુણસ્થાનના ભેદની ભૂમિકાઓ અને તેટલા અંશે સાધુદશા અને