મહા: ૨૩૮૯ : ૧૭ :
બાધકદશાને બરાબર જાણે. નિશ્ચય વ્યવહારનું ભૂમિકાનુસાર અવિરોધપણું જાણે નહી અને સ્વચ્છંદે
ફાવે તેમ માને તેની વાત નથી.
શ્રી બનારસીદાસજી વગેરે ભ્રમથી પોતાને પરિગ્રહ રહિત મુનિ નગ્ન થઈ ઓરડામાં ફરવા
લાગ્યા હતા. કોઈ વસ્ત્ર સહિત પોતાને મુનિદશા માને; કોઈ માત્ર નગ્ન રહી, તેના માનેલા વ્રતાદિથી
મોક્ષમાર્ગરૂપી ધર્મ માને તો તેમ નથી, પણ મિથ્યાત્વનું મહાપાપ બાંધે છે.
પ્રથમ વિપરિત અભિપ્રાય રહિત તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન ભાવભાસનરૂપ થવું જોઈએ. શ્રદ્ધામાંથી
લાગણીના લૂગડાં છોડ; ચૈતન્યમાં શુભ અશુભ વિકલ્પ (લાગણી) નથી, પરનું ગ્રહણ ત્યાગ નથી–
એવા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માના ભાન વિના શુભાશુભ લાગણીને જાણે કોણ? હેય, ઉપાદેયને જાણે કોણ?
સમ્યગ્દ્રષ્ટિના શુભભાવ પણ બંધનું કારણ છે; બંધનું કારણ તે કદિ શુદ્ધિનું કારણ થઈ શકે નહીં.
આદર–સ્વિકાર. શ્રદ્ધા કરવા યોગ્ય નિશ્ચયમાં પોતાનો પૂર્ણરૂપ શુદ્ધાત્મા છે, વ્યવહારમાં નવતત્ત્વ વગેરે,
એનો યથાર્થ નિર્ણય કરી નિર્વિકલ્પ શ્રદ્ધા દ્વારા શ્રદ્ધામાં પૂર્ણ નિર્દોષ થયો પણ ચારિત્રમાં પૂર્ણ
વીતરાગતા નથી, તો તેની ભૂમિકાને યોગ્ય જ શુભરાગ અને નિમિત્તો નિમિત્તપણે હોય છે; તેનાથી
વિરુદ્ધ ન હોય.
અન્ય મતમાં તો ૧પ ભેદે મુક્તિ કહીને, ગમે તેવો વેશ, વ્યવહાર હોય તો પણ તેને મોક્ષમાર્ગી
માની લે છે એવું વીતરાગના માર્ગમાં નથી.
નિશ્ચયનય માન્યા પછી, પરદ્રવ્ય ક્યાં નડે છે? માંસ, મદિરા, સ્ત્રી રાત્રીભોજન વગેરે શું નડે
છે? નિશ્ચયમાં એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને અડતું નથી, કરતું નથી, ભોગવતું નથી, સ્ત્રીનો પરિચય શું નડે
છે? ભગવાને કહ્યું છે કે પરદ્રવ્ય–પરક્ષેત્ર નડતા નથી. અમે તો પરીક્ષા કરીએ છીએ; પણ એતો
અજ્ઞાની જીવ માને કે ઝેર ખાઈને જીવાશે એના જેવું છે. સ્વચ્છંદી થઈને શાસ્ત્રની; નિશ્ચયનયની ઓથ
લે છે તે અનંતસંસારી પાપી જ છે.
એક સાધુ વેશધારી આવ્યાને કહ્યું કે નિશ્ચયમાં જ મજા છે, માટી, માંસ, રોટલા, સ્ત્રી, પુરુષ
મશ્કરી કરે છે અથવા નિશ્ચયદ્રષ્ટિના નામે સંસારમાં તીવ્ર મોહ મમતા રાખે છે, તેને માટે વીતરાગનો
માર્ગ નથી.
દહીં વલોવવાની મંથાણીને દોરી એક અને તેના છેડા બે હોય છે; એકને ઢીલું રાખી એકને
ખેંચવાનું હોય છે, પણ સર્વથા એકને જ ખેંચે તો માખણ થાય નહીં, તેમ ગૌણ મુખ્ય થનાર નિશ્ચય
વ્યવહારનયના બે પડખાનું જ્ઞાન અને સાધકદશામાં અંશે સરાગ–વીતરાગતાનો મેળ કેવો હોય છે તે ન
જાણે અને પોતાને ફાવે તેમ માને તો તે વીતરાગનો માર્ગ નથી–ભલે, તેઓ દિગ્મ્બર જૈન સંપ્રદાયમાં
સાધુવેશમાં હોય તો પણ જૈન માર્ગથી વિરોધી છે.
આત્મહિતના સાધન માટે જ મુખ્ય ઉપાદેયરૂપ શુદ્ધાત્માને મુખ્ય કરી નિશ્ચય કહ્યો અને ભેદ–
પરાશ્રયને ગૌણ કરી વ્યવહાર કહ્યો છે. વ્યવહારનયની પદ્ધતિ અને પ્રયોજન જાણી, તેના આશ્રયે
વીતરાગતા નથી–એમ જાણી, વીતરાગતા માટે, ભૂતાર્થ નિશ્ચયનયના આશ્રયે તેનો નિષેધ કર્યો છે– તે
વાત સમજે નહીં ને શાસ્ત્રનો અર્થ કરવા જાય કે જુઓ, શાસ્ત્રમાં પણ લખ્યું છે કે– વ્યવહારનો નિષેધ
છે, પર દ્રવ્ય વડે જીવને બંધન નથી, પરદ્રવ્યથી બંધન થશે એમ માનીશ તો મિથ્યાદ્રષ્ટિ છો, “હે જ્ઞાની,
પરદ્રવ્યથી બંધની શંકા છોડ, પરદ્રવ્યને ભોગવ”, એમ કેમ કહ્યું? કે ત્યાં તો ભેદવિજ્ઞાનથી
વસ્તુસ્વભાવને જાણી નિઃશંકતા માટે