: ૪: આત્મધર્મ: ૨૩૭
પણ કલ્પનામાત્ર જ છે. પોતાના દ્રવ્ય અને પર્યાય–બંનેને જેમ છે તેમ જાણવા જોઈએ; તો જ
સમ્યગ્જ્ઞાન થાય. પર્યાયમાં અશુદ્ધતા હોવા છતા તેને શુદ્ધતા માની લ્યે, અજ્ઞાન હોવા છતાં પોતાને
કેવળજ્ઞાન માની લ્યે તો મહા વીપરીતતા થાય. માટે દ્રવ્ય અને પર્યાય બંનેને જેમ છે તેમ અવધારવા.
સ્વભાવ–સામર્થ્યથી આત્માને શુદ્ધપણું છે અને તે સ્વભાવને સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર વડે જ્યારે
ઉપાસવામાં આવે ત્યારે પર્યાયમાં આત્માને શુદ્ધપણું થાય છે, ત્યાર પહેલાં આત્માને અશુદ્ધપણું છે. જો
અશુદ્ધપણામાં જ શુદ્ધપું માની લ્યે તો તો આત્માની ઉપાસના કરવાનું જ ક્્યાં રહ્યું? અશુદ્ધતામાં
શુદ્ધપણું ચિંતવે તો તો જ્ઞાન મિથ્યા થયું. શુદ્ધતા કેમ પ્રગટે ને રાગાદિક અશુદ્ધતા કેમ ટળે તેનો તો જેને
વિચાર નથી ને એકલા શુદ્ધચિંતનની વાત કરે છે તે જીવ નિશ્ચયાભાસી છે, તેને સમ્યગ્દર્શન થતું નથી.
મોક્ષમાર્ગમાં શું ક્રિયા છે?
સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–આચરણ કરવાં ને રાગાદિક મટાડવા તે મોક્ષમાર્ગની ક્રિયા છે. આવા
સમ્યક્શ્રદ્ધા વગેરે થવાનો અને રાગાદિક મટવાનો ઉપાય તો જે કરતો નથી, તેના સાધનરૂપ
શાસ્ત્રાભ્યાસ વગેરેનો પણ નિષેધ કરે છે તે તો સ્વછંદી–પ્રમાદી જ થાય છે.
સત્યનું અવલોકન કઈ રીતે થાય?
દ્રવ્ય અને પર્યાય બંનેને જે રીતે હોય તે રીતે જાણવા, શુદ્ધતા અશુદ્ધતા બંનેને જાણવા, શુદ્ધતાને
શુદ્ધતા જાણવી ને અશુદ્ધતાને અશુદ્ધતા જાણવી તેનું નામ સત્યઅવલોકન છે. અશુદ્ધતાને શુદ્ધતા માની
લ્યે તો સત્ય અવલોકન થતું નથી; ને પર્યાયમાં અશુદ્ધતા દેખીને આખાય આત્માને તેવો જ માની લ્યે
ને શુદ્ધસ્વભાવને ન જાણે– તો પણ સત્ય અવલોકન થતું નથી. દ્રવ્ય–પર્યાય બંનેને જેમ હોય તેમ જાણે
તો જ સત્ય અવલોકન થાય છે.
દ્રવ્ય પર્યાય બંનેનું સત્ય અવલોકન કરનારની શ્રદ્ધા કેવી હોય છે?
મારી પર્યાયમાં જે રાગાદિ અશુદ્ધતા છે તે છોડવા જેવા છે– એવી તેને શ્રદ્ધા હોય છે. રાગાદિને
પોતામાં થતાં જાણે જ નહિ તો તેને છોડવાનું શ્રદ્ધાન ક્્યાંથી કરે? દ્રવ્યસ્વભાવની શક્તિ શુદ્ધ છે ને
તેના આશ્રયે શુદ્ધતા પ્રગટે છે, તે ઉપાદેય છે– એવી શ્રદ્ધા ધર્મીને હોય છે, ને જે અશુદ્ધતા થાય છે તે
છોડવા યોગ્ય છે– એવી શ્રદ્ધા હોય છે. જે પ્રમારે સમ્યગ્દર્શન – જ્ઞાન– ચારિત્ર થાય ને રાગાદિક માટે તે
જ જૈનધર્મનો ઉપદેશ છે, તે જ મોક્ષનો ઉપાય છે.
અમારે તો શુદ્ધાત્માના અનુભવનું જ પ્રયોજન છે. માટે શાસ્ત્રઅભ્યાસ શા માટે કરીએ?
શાસ્ત્રઅભ્યાસમાંં તો વિકલ્પ થાય છે?
અરે ભાઈ, શાસ્ત્રના અભ્યાસને તો તું વિકલ્પ ઠરાવીને તેને નિરર્થક બતાવે છે, અને અન્યત્ર
વિષય કષાયાદિમા તો તું તારો ઉપયોગ જોડે છે, – એ તો તારી ઊંધી દ્રષ્ટિ છે. મુનિવરો પણ
ચૈતન્યધ્યાનમાં નિર્વિકલ્પપણે સદાય રહી શકતા નથી એટલે તેઓ પણ શાસ્ત્રાભ્યાસમાં ઉપયોગ
જોડીને જ્ઞાનાદિની નિર્મળતા વધારે છે; અને તું તેને નિરર્થક કહીને છોડે છે– તેમાં તારો સ્વચ્છંદ છે.
શાસ્ત્રો તો વીતરાગભાવના પોષણનો જ ઉપદેશ આપે છે, તેને નિરર્થક કહીને છોડે છે– તેમાં તારો
સ્વચ્છંદ છે. શાસ્ત્રો તો વીતરાગભાવના પોષણનો જ ઉપદેશ આપે છે, તેને નિરર્થક ગણીને અન્યત્ર
રાગને તું પોષે છે. જો નિર્વિકલ્પ ચૈતન્યધ્યાનમાં રહેવાતું હોય તો તો અન્ય કોઈ વિકલ્પ કરવા જેવો
નથી – એ બરાબર છે; પણ અન્ય વિકલ્પોમાં તો ઉત્સાહથી પ્રવર્તે ને શાસ્ત્રાભ્યાસની વાત આવે ત્યાં
તેને વિકલ્પ કહીને નિષેધ કરે – તો તેમાં તો સ્વછંદ છે. તીર્થંકર ભગવંતો વગેરેનાં કે અધ્યાત્મનું
વર્ણન–ચારે અનુયોગના વર્ણનમાં વીતરાગતા પોષવાનો જ અભિપ્રાય છે, તે શાસ્ત્રોના અભ્યાસથી
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રને પોષણ મળે છે, તેમાં ઉપયોગ જોડતાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાનની