: ૧૨ : આત્મધર્મ: ૨૩૮
(સોનગઢમાં શેઠશ્રી નેમિદાસભાઈના “ગુરુ રશ્મિ” ના
વાસ્તુ પ્રસંગે પૂ. ગુરુદેવના પ્રવચનમાંથી: માહ સુદ ૯)
દેહાદિની ક્રિયા તો આત્મા કરતો નથી તો આત્માને કરવું શું?
* આત્માનું કાર્ય આત્માના અસ્તિત્વમાં થાય, જ્યાં આત્માનું અસ્તિત્વ ન હોય તેમાં આત્માનું
કાર્ય ન થાય. દેહમાં શું આત્માનું અસ્તિત્વ છે? .... ના. તો દેહની ક્રિયામાં આત્માનું કાર્ય હોય નહિ.
* હવે આત્માના અસ્તિત્વમાં: આત્મામાં અનંતગુણ છે.... તેના સ્વીકારપૂર્વક જે નિર્મળ પર્યાય
પ્રગટે તે આત્માનું કાર્ય છે: તેને ધર્મ કહેવાય. એ સિવાય પુણ્ય–પાપના ભાવરૂપ વિકાર થાય, તે
ખરેખર આત્માના સ્વભાવનું કાર્ય નથી.
* આત્માનું ખરું કાર્ય જેણે કરવું હોય તો સ્વાનુભવક્રિયાથી અનંતગુણસ્વભાવને શ્રદ્ધામાં લેવો,
જ્ઞાનમાં લેવો; તે આત્માનું ખરું કાર્ય છે. આવું કાર્ય તે જ્ઞાનનો મહિમા છે.
* જ્ઞાનનો મહિમા એ છે કે તે સ્વાનુભવવડે આત્માને આનંદરૂપ કરતું પ્રગટ થાય છે. પર
સત્તાથી ભિન્ન પડીને સ્વસત્તામાં પરિણમ્યું ત્યાં જ્ઞાન આનંદરૂપ થઈને પ્રગટ્યું. આવું જ્ઞાન તે આત્માનું
મહિમાવંત કાર્ય છે. એ સિવાય દેહની ક્રિયામાં કે રાગની ક્રિયામાં મહિમા નથી.
જ્યાં ચેતન ત્યાં અનંત ગુણ,
કેવળી બોલે એમ.....
પ્રગટ અનુભવ કરો આત્મા,
નિર્મળ કરી સપ્રેમ.... રે ચૈતન્યપ્રભુ.....
પ્રભુતા તમારી ચૈતન્યધામમાં.
આવા ચૈતન્યના સ્વાનુભવનું કાર્ય તે જ મહિમાવંત કાર્ય છે, તેમાં જ જ્ઞાનનો મહિમા છે.
આવું જ્ઞાન પ્રગટ્યું તે આનંદસહિત છે. તે જ્ઞાન એવું ધીર ગંભીર ને ઉદાર છે કે–
અનુકૂળતાના બરફમાં ઓગળે નહિ.... ને
પ્રતિકૂળતાના અગ્નિમાં બળે નહિ....
અનુકૂળતામાં એ જ્ઞાન અટકે નહિ, ને
પ્રતિકૂળતાથી તે જ્ઞાન ડરે નહિ....
જગતથી આત્માને જુદું પાડનારું એ જ્ઞાન આત્માને સ્વાનુભવનો આનંદ પમાડે છે. પરભાવોથી
ભેદ પાડવાનું મહાન કાર્ય તેણે કર્યું છે. આવું જ્ઞાનકાર્ય મહિમાવંત છે. પ્રશંસનીય છે. ધર્માત્મા તો ચૈતન્યના
શાંતરસના વેદક છે, વિકારનો સ્વાદ લેનારા નથી.... આવા શાંતરસનું આસ્વાદન તે જ્ઞાનનું આભૂષણ છે;
તે જ્ઞાન ધીર છે. એવું ધીર છે કે, અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતામાં જરાય ડરતું નથી; તેણે ઘીને ધ્યેય પ્રત્યે પ્રેરી
છે, સ્વધ્યેયમાં બુદ્ધિને જોડી છે તે જ્ઞાન ધીર છે; ઉદાર છે, ઊંચું છે. પુણ્ય–પાપની તૂચ્છતાથી પાર થયેલું તે
જ્ઞાન ઊંચું છે. તે જ્ઞાન આત્માનું અપૂર્વ સમ્યક્ કાર્ય છે. એવું કાર્ય તે ધર્મ છે ને તે મોક્ષનો પંથ છે.