Atmadharma magazine - Ank 240a (Original language). Page: 2.

PDF/HTML Page 21 of 22
single page version

આસો: ૨૪૮૯ : ૧૯ :
જ નથી. જો કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ ઓળખે તો અજ્ઞાનમાં ને અલ્પજ્ઞતામાં પોતાને કેવળજ્ઞાન માને નહીં.

જીવને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ તો નથી. છતાં તે કેવળજ્ઞાનને આવરણ કરનારું કર્મ

(કેવળજ્ઞાનાવરણીકર્મ) કેમ કહ્યું? જે વસ્તુહોય તેના માથે આવરણ કહેવાય, પણ જે વસ્તુ ન

ચૈતન્યશક્તિમાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થવાની તાકાત છે. તે કેવળજ્ઞાનને પ્રગટ થવા ન દે તે

અપેક્ષાએ તેને કેવળજ્ઞાનાવરણકર્મ કહયું છે. આમ છતાં જે ત્રિકાળી શક્તિ છે તે શક્તિ ઉપર કાંઈ

આવરણ નથી, તેમ જ જે જ્ઞાન પ્રગટ છે તેના ઉપર પણ આવરણ નથી; પણ જે શક્તિ છે તે શક્તિનું

વ્યક્તપરિણમન ન થવા દ્યે તેને આવરણ કહેવાય છે. જ્ઞાનગુણમાં કેવળજ્ઞાન થવાની તાકાત હોવા છતાં

તે કેવળજ્ઞાન પ્રગટતું નથી. તેમાં નિમિત્તરૂપ કર્મને કેવળજ્ઞાનાવરણ કર્મ કહ્યું. શક્તિને આવરણ શું?

અને જે વ્યક્ત છે તેને પણ આવરણ શું? શક્તિમાં પૂર્ણ હોવા છતાં પર્યાયમાં જેટલું વ્યક્ત નથી તેટલું

આવરણ છે. પર્યાયમાં ઓછું વ્યક્ત હોય તેથી કાંઈ શક્તિમાં ઓછું થઈ જતું નથી. ધર્મીને પર્યાયમાં

ઓછું જ્ઞાન વ્યક્ત હોય તો પણ પૂર્ણ જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત તેને વર્તે છે. ને તે સ્વભાવના અવલંબને

પૂર્ણતા તરફનો પુરુષાર્થ પણ વર્તે છે. અને અજ્ઞાની તો, પર્યાયમાં કેવળજ્ઞાન વ્યક્ત છે. પણ કર્મે તેને

આવર્યું છે. એમ માનીને પુરુષાર્થ હીનપણે સ્વચ્છંદે પ્રવર્તે છે. એવા નિશ્ચયાભાસીને મિથ્યાદ્રષ્ટિ જ

જાણવા.

અમે પણ પરમાત્મા છીએ, કેમકે બધા આત્મા

પરમાત્મા છે–એમ કોઈ કહે તો શું વાંધો!

આત્મા શક્તિરૂપે પરમાત્મા છે–એ વાત સાચી, પણ જેને એવી પરમાત્મશક્તિનું ભાન થયું હોય

તેને પોતાની પર્યાયનો કેટલો વિવેક હોય? હજી પર્યાયમાં રાગ–દ્વેષ થતા હોય છતાં પર્યાયથી પોતાને

પરમાત્મા માનીને પ્રવર્તે તો તેમાં પરમાત્માની અસાતના થાય છે, પરમાત્મશક્તિને પણ તેણે ખરેખર

જાણી નથી. પરમાત્મશક્તિને જે જાણે તે આમ સ્વચ્છંદે પ્રવર્તે નહિ, અને જેને પરમાત્મશક્તિ પ્રગટી

હોય તે કાંઈ બીજાના મોઢે એમ કહેવા ન જાય કે હું પરમાત્મા છું,

રાગદ્વેષ હોવા છતાં અમે તો આત્માને શુદ્ધ જ

અરે ભાઈ, આ રાગદ્વેષ થાય છે તે કોના અસ્તિત્વમાં થાય છે? તારા પોતાના અસ્તિત્વમાં જ

થાય છે કે કોઈ બીજા દ્રવ્યમાં થાય છે? તે રાગાદિભાવો કાંઈ શરીરમાં નથી થતા, કર્મ પણ અચેતન છે

તેમાં કાંઈ એ ભાવો થતાં નથી; તે રાગાદિભાવો તો ચૈતન્યના જોડાણપૂર્વક જીવની અવસ્થામાં જ થાય

છે; ને તે કાર્ય જીવનું જ છે. માટે પોતાની પર્યાયમાં રાગદ્વેષ થતા હોવા છતાં એમ માનવું કે રાગદ્વેષ

થતાં જ નથી–એ તો ભ્રમ છે. જ્ઞાની ચિદાનંદસ્વભાવમાં લીન થાય તેટલે અંશે તેને રાગાદિ થતા જ

નથી, અને તેટલે અંશે તે પોતાની શુદ્ધતાને અનુભવે છે. અને પર્યાયમાં જેટલા રાગાદિ થાય છે તેટલી

અશુદ્ધતા પણ છે–એમ તે જાણે છે.

PDF/HTML Page 22 of 22
single page version

આત્મધર્મ: રજીસ્ટર નં. જી. ૮૨

આનંદજનની

વૈરાગ્યભાવના

અહો, અડોલ દિગંબ૨વૃત્તિને ધારણ કરનારા, વનમાં વસનારા અને ચિદાનંદસ્વરૂપ

આત્મમાં ડોલનારાં મુનિવરો–જેઓ છઠ્ઠે–સાતમે ગુણસ્થાને આત્માના અમૃતકુંડમાં ઝૂલે છે,

તેમનો અવતાર સફળ છે... એવા સંત મુનિવરો પણ વૈરાગ્યની બાર ભાવનાઓ ભાવના

જેવી છે. આ ભાવનાઓને આનંદની જનની કીધી છે; કેમકે વસ્તુસ્વરૂપ અનુસાર વૈરાગ્યની

ભાવનાઓનું ચિંતવન કરતાં ચિતની સ્થિરતા થઈને ભવ્ય જીવને આનંદ થાય છે અને તે

સાંભળતાં જ ભવ્યજીવોને મોક્ષમાર્ગમાં ઉત્સાહ ઊપજે છે. અહા, તીર્થંકરો પણ દીક્ષ વખતે

જેનું ચિંતન કરે એવી વૈરાગ્યરસમાં ઝૂલતી આ બાર ભાવનાઓ ભાવતા ક્યા ભવ્ય

મોક્ષમાર્ગનો ઉત્સાહ ન જાગે? ?

આત્મા જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપે નિત્ય છે તેનું જેને ભાન અને ભાવના નથી, ને દેહના

સંયોગનાં જ આત્મબુદ્ધિ કરીને વર્તે છે એવો અજ્ઞાની જીવ, બંદૂકની ગોળી આવે ત્યાં “હાય!

હાય! હમણાં મારો નાશ થઈ જશે”– એવા અજ્ઞાનથી તીવ્ર ભય પામીને મહા દુઃખી થાય છે.

ત્યારે, નિત્ય જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપની ભાવના૧ક્ષ્ ભાવનાર જ્ઞાની તો નિર્ભય છે કે મારા

જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને વિંધવાની કે નષ્ટ કરવાની તાકાત, બંદૂકની ગોળીમાં કે જગતમાં કોઈ

પદાર્થમાં નથી. –આ રીતે જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપની ભાવનાપૂર્વક જ્ઞાનીને સમાધાન વર્તે છે. કદાચિત્

ભયને લીધે રાગદ્વેષ થઈ આવે તોપણ જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપની ભાવના ખસીને તો રાગદ્વેષ તેને

થતા જ નથી, તેથી તેના રાગદ્વેષનું પ્રમાણ ઘણું જ અલ્પ હોય છે. અને અજ્ઞાની કદાચિત્ રાષ્ટ્ર

વગેરેના અભિમાનને લીધે હિંમતપૂર્વક સામી છાતીએ બંદૂકની ગોળી ઝીલતો હોય તોપણ,

નિત્ય જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપની ભાવના નહિ હોવાથી ને દેહાદિ પરદ્રવ્યોમાં આત્મબુદ્ધિ હોવાથી તેના

અભિપ્રાયમાં રાગદ્વેષનું પ્રમાણ ઘણું જ તીવ્ર (અનંતાનુબંધી) છે.

અહા, ભાવનાનું વલણ કઈ તરફ ઝૂકે છે તેના ઉપર આધાર છે. જ્ઞાનીની ભાવનાનું

વલણ આત્મસ્વભાવ તરફ ઝૂકે છે, તે ભાવના આનંદની જનની છે ને ભવની નાશક છે.

અનિત્ય, અશરણ વગેરે બારે પ્રકારની વૈરાગ્યભાવનાઓનો ઝૂકાવ તો નિત્ય–શરણભૂત

ચિદાનંદ સ્વભાવ તરફ જ હોય છે. દેહાદિ સંયોગોને અનિત્ય જાણીને તેનાથી વિરક્ત થઈને

નિત્ય જ્ઞાનાનંદસ્વભાવમાં વળવું–તે જ ખરું અનિત્યભાવનાનું તાત્પર્ય છે. અને આ રીતે

સ્વભાવ તરફના ઝુકાવપૂર્વક વૈરાગ્યભાવનાઓના ચિંતનથી ધર્માત્માને આનંદ વધતો જાય

છે, તેથી બાર વૈરાગ્યભાવનાઓ આનંદની જનેતા છે, આનંદને જન્મ દેનારી માત છે. માટે

આનંદના અભિલાષી જીવોએ વસ્તુસ્વરૂપના લક્ષપૂર્વક એ ભાવનાઓ ભાવવા જેવી છે.

(–દ્વાદશાનુપ્રેક્ષાના પ્રવચનોમાંથી)

____________________________________________________________________________

શ્રી દિગંબર જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ વતી પ્રકાશક અને

મુદ્રક: હરિલાલ દેવચંદ શેઠ, આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ –ભાવનગર

< Previous Page