માહ: ૨૪૯૦ આત્મધર્મ : ૧૭:
તે ક્યારેક આહાર માટે જતા હોય, છતાં ત્યારે પણ તેમનો આત્મા આહારનો અનીચ્છક જ છે,
આહારની જે ઈચ્છા–તેનાથી જુદો જ તેમનો આત્મા તે વખતે જ્ઞાનમયભાવે પરિણમે છે. સમકિતી
અવિરતી હોય તેને પણ એમ જ છે.
અહા, સંત મુનિ ધર્માત્મા, મોક્ષના સાધક, ઉપશાંત વનજંગલમાં મુનિવરોના સમૂહ વચ્ચે
બિરાજતા હોય, જેમની શાંતમુદ્રા વચનદાન વગર જ (મૌનપણે જ) મોક્ષમાર્ગ દર્શાવી રહી હોય!
એવા મુનિ પાસે જઈને વિનયપૂર્વક કોઈ નિકટભવ્ય જીવ મોક્ષનો ઉપાય પૂછે છે, ને તેને
“સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન ચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ:” એમ કહીને આચાર્યદેવ મોક્ષનો માર્ગ બતાવે છે. એનું
સરસ વર્ણન સર્વાર્થ સિદ્ધિની ઉત્થાનિકામાં પૂજ્યપાદ સ્વામીએ કર્યું છે. વાહ! મુનિ તો મોક્ષનું
સ્થાન છે... તે પોતે જ મોક્ષમાર્ગ છે. ધ્યાનમાં બેઠેલા એ મુનિ વગરબોલ્યે પણ મોક્ષનો ઉપદેશ
આપે છે. એ મુનિ પોતે જ મોક્ષનો માર્ગ
સાક્ષત્ છે, એ મૂર્તિમાન મોક્ષમાર્ગને જોતાં ને ઓળખતાં પાત્ર જીવને ખ્યાલમાં આવી
જાય કે વાહ! મોક્ષમાર્ગ આવો હોય! આમ મુનિરાજ વગર બોલ્યે મોક્ષમાર્ગનું પ્રદર્શન કરી રહ્યા
છે... નિર્ગ્રંથ મહાત્માઓની મુદ્રા મોક્ષમાર્ગની સમ્યક્પ્રતીતિ કરાવે છે.
અહા, આવા મુનિવરો ચૈતન્યરસમાં ઝૂલતા હોય છે; સ્વરૂપના અનુભવમાંથી બહાર
આવીને આહારની વૃત્તિ ઊઠે તેને પણ મુનિવરો નિશ્ચય પ્રત્યાખ્યાનનો ભંગ સમજે છે, અપરાધ
સમજે છે. કેમકે મુનિદશા વખતે સ્વરૂપમાં લીન થવાની જ ભાવના હતી, ચૌવિધ આહારનું
પ્રત્યાખ્યાન હતું, તેને બદલે આહારાદિની વૃત્તિ ઉઠી તેટલો પ્રત્યાખ્યાનનો ભંગ થયો;, એટલે
સમાધિ મરણ ટાણે મુનિ તેનું પ્રતિક્રમણ કરીને સ્વરૂપમાં ઠરવા માંગે છે. આ સંબંધી સુંદર વર્ણન
શ્રી જયધવલાના પહેલાં ભાગમાં છે.
અહા, મુનિદશા શું છે, –અરે, સમકિતી ગૃહસ્થની દશા શું છે તેની પણ લોકોને ખબર
નથી. એનું આખું પરિણમન પલટી ગયું છે. બહારથી તો ગૃહસ્થ કે મુનિ આહારાદિ ક્રિયામાં
પ્રવર્તતા દેખાય છે, તે સંબંધી ઈચ્છા કરતા દેખાય છે, પણ અંદરમાં તે આહારની ક્રિયાથી ને
ઈચ્છાની ક્રિયાથી પણ જુદો જ્ઞાનનો પ્રવાહ ચાલી રહ્યો. તે જ્ઞાનધારા અજ્ઞાનીને દેખાતી નથી.
વિકલ્પથી છૂટી પડેલી જ્ઞાનધારા મોક્ષ તરફ ચાલી જાય છે. વિકલ્પ આવે તેને જુદો જાણીને જ્ઞાની
નિર્જરાવતો જાય છે એટલે તે વિકલ્પનો જ્ઞાયક જ છે.
ધર્મી જીવે આત્માના નિર્વિકલ્પ ચૈતન્યરસનો સ્વાદ ચાખ્યો છે, તે સ્વાદની મીઠાસ પાસે
સર્વે પરભાવોની મીઠાસ છૂટી ગઈ છે. એટલે તે કોઈ પણ પરભાવને ઈચ્છતો નથી, તેમજ
બહારમાં અશન–પાન વગેરે કોઈ પણ પરદ્રવ્યમાં એકત્વબુદ્ધિની ઈચ્છા તેને નથી.
સમસ્ત શુભ–અશુભ ભાવોથી, તેમજ