: ૨૨: આત્મધર્મ માહ: ૨૪૯૦
ભેદજ્ઞાન હોય છે. આવું ભેદજ્ઞાન તે સંવરનો પરમ ઉપાય છે. ભેદજ્ઞાન થયું ત્યાં શુદ્ધઆત્માને
ઉપલબ્ધ કર્યો, ને શુદ્ધાત્માની ઉપલબ્ધિવડે રાગાદિના અભાવરૂપ સંવર થયો. આ રીતે જ્ઞાનીને
સંવર છે.
જિજ્ઞાસુ શિષ્ય પૂછે છે કે હે સ્વામી! આપે એમ સમજાવ્યું કે ભેદજ્ઞાનથી જ શુદ્ધ આત્માનો
અનુભવ થાય છે; તો તે શુદ્ધઆત્માની ઉપલબ્ધિ જ થાય, ને બીજી રીતે ન થાય–તે કઈ રીતે?
ભેદજ્ઞાન વડે જ શુદ્ધઆત્માની ઉપલબ્ધિ કઈ રીતે થાય? –એમ શુદ્ધાત્માના અનુભવ માટે ઝંખતા
શિષ્યનો પ્રશ્ન છે, તેને સમજાવવા આચાર્યદેવ (ગા. ૧૮૪–૧૮પમાં) કહે છે કે: ઉપર કહ્યું તેવું
જ્ઞાન અને રાગનું ભેદજ્ઞાન વડે એમ જાણે છે કે ગમે તેવા પ્રચંડ કર્મોદયવડે ધેરાયેલું હોય તોપણ
મારું જ્ઞાન તો જ્ઞાનરૂપ જ રહે છે. પાંડવો જેવા ધર્માત્મા જ્યારે ધ્યાનમાં છે ત્યારે ધગધગતા
અંગારા ઝરતા લોહાભુષણ તેને પહેરાવે છે–શરીર સળગી ઊઠે છે–એવા વખતે પણ અંતરમાં
ભાન છે કે મારું જ્ઞાન તો જ્ઞાનપણે જ રહ્યું છે, મારું જ્ઞાન જ્ઞાનત્વને છોડતું નથી. એ જ રીતે
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ગૃહસ્થપણે હોય તોપણ, ગમે તેવા પરિસહ કે ઉપસર્ગમાં તેને પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવની
પ્રતીત છૂટતી નથી, તે નિઃશંક જાણે છે કે મારો આત્મા જ્ઞાનરૂપ જ છે. હજાર કારણો ભેગા થાય
તો પણ મારા આત્માને જ્ઞાનસ્વભાવથી છોડાવવા અશક્ત છે. જેમ ગમે તેવી અગ્નિમાં તપ્ત થવા
છતાં સોનું તો સોનું જરહે છે, તે પોતાના સોનાપણાને છોડતું નથી; તેમ જ્ઞાની ગમે તેવી
પ્રતિકૂળતાના ઘેરા વચ્ચે પણ પોતાના જ્ઞાનપણાને છોડતા નથી. હજારો કારણો કે દુનિયાના
અનંત કારણો ભેગા થવા છતાં, અનંતી પ્રતિકૂળતા થાય છતાં, વીજળી પડે કે વજાપાત થાય
છતાં, સ્વભાવને છોડવો અશક્ય છે, એટલે જ્ઞાની પોતાના સ્વભાવને કદી છોડતો નથી. જ્ઞાનીનો
સ્વભાવ જ જ્ઞાનમય પરિણમવાનો છે, તેને તેના જ્ઞાનમય પરિણમનથી છોડાવવા જગતમાં કોઈ
સમર્થ નથી.
રાજમતી, સીતાજી વગેરે વગેરે ધર્માત્મા સતીઓ ઉપર ગમે તેવા પ્રસંગ આવવા છતાં
તેઓ પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં નિઃશંકપણે જ્ઞાનપણે જ વર્તતા હતા. જ્ઞાન અંશમાત્ર રાગપણે થઈ
જતું નથી.
જ્ઞાની સમકિતીને પ્રતિકૂળતાના ગંજ આવે તોપણ તેનું જ્ઞાન પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવમાં જ
એકતાપણે વર્તે છે. એનું નામ પરિસહ અને ઉપસર્ગ સહ્યા કહેવાય.
કેટલું સહન કરવું? કે જ્ઞાનસ્વભાવમાં આખા જગતથી જુદાપણે ટકી રહેવાની તાકાત છે.
ઝાઝા સંયોગ ભેગા થાય તેથી તેને જ્ઞાનથી છોડાવી ઘે–એ વાત અશક્ય છે. –જ્ઞાની
જ્ઞાનસ્વભાવમાં પરિણમ્યો ને જ્ઞાનધારા ઉપડી તે જ્ઞાનધારા અછિન્ન ધારાવાહી વર્તે છે. તેની
ધારાને તોડવાની કોઈની તાકાત નથી, આવી