: ૧૬ : આત્મધર્મ : પ્ર. ચૈત્ર:
શરીર પડે તો પડો... તે તો પડવાનું છે જ; આત્મા ક્્યાં નાશ થવાનો છે? આત્મા
અનાદિ છે; ખોળિયું બદલે તેથી કાંઈ આત્મા બીજો થઈ જતો નથી. વિભાવમાં સ્વભાવ
નહિ ને સ્વભાવમાં વિભાવ નહિ. જ્ઞાનમાં રાગ પણ નથી, પછી શરીર તો ક્્યાં રહ્યું? કર્મ
કે નોકર્મ પણ જ્ઞાનમાં નથી. સંવરઅધિકારમાં એ વાતનું સરસ ભેદજ્ઞાન કરાવ્યું છે. અરે,
પરસત્તાને અવલંબતો પરાલંબી ઉપયોગ પણ નિશ્ચયથી આત્માનું સ્વરૂપ નથી;
સ્વસત્તાને અવલંબનારો સ્વાલંબી ઉપયોગ તે જ ખરો આત્મા છે. પ્રયોગમાં મુકવાનો
અવસર છે.
આત્માના નિરાલંબી ઉપયોગને કોઈ હરી શકતું નથી. શરીરમાં રોગ આવે કે
બીજી કોઈ પ્રતિકૂળતા આવે તેનામાં એવી તાકાત નથી કે આત્માના ઉપયોગને હણી
નાખે. કોઈથી હણાય નહિ એવા શુદ્ધઉપયોગસ્વરૂપ આત્મા છે, શુભાશુભપરિણામસ્વરૂપ
ખરેખર આત્મા નથી. આવા આત્માના વિચાર રાખવા. આત્મા ઈન્દ્રિયોથી ભિન્ન છે,
ઈન્દ્રિયોદ્વારા તે સુખદુઃખનો ભોક્તા નથી. દુઃખ તો ક્ષણિક કૃત્રિમ વિકાર છે, ને આનંદ
આત્માનો ત્રિકાળ શાશ્વત અકૃત્રિમ સ્વભાવ છે–માટે આનંદસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં આત્મા
દુઃખનો ભોક્તા નથી. આવો આત્મા લક્ષમાં લ્યે ત્યાં મરણની બીક કેવી? જગતને મરણ
હું તો જ્ઞાન છું એવી શ્રદ્ધાથી જ્ઞાની વજાપાત થાય તો પણ ડગતા નથી, ને
નિજસ્વરૂપની શ્રદ્ધાને છોડતા નથી. શરીર ભલે મોળું પડે પણ આત્માના ભાવ તેજ
રાખવા.
જ્ઞાનનું અચિંત્ય માહાત્મ્ય છે. અનંત આકાશને ને અનંતકાળને જ્ઞાન ગળી જાય
છે. અનંત–અમાપ આકાશના પૂરા અસ્તિત્વનો નિર્ણય શ્રુતજ્ઞાન પણ કરી લે છે, તો
રાગરહિત પૂર્ણજ્ઞાનમાં કેટલી તાકાત હશે!! આવા આવા તો અનંતગુણની તાકાતવાળું
દ્રવ્ય અંદર પડ્યું છે. –એના વિચારમાં રહેવું. આ શરીરનું માળખું તો હવે રજા માગે એવું
છે. ચૈતન્ય તો નક્કરપિંડ છે, ને આ શરીર તો ખોખું છે.
ભેદજ્ઞાનવડે દારૂણ વિદારણ કરીને–ઉગ્ર પુરુષાર્થ વડે રાગને આત્માથી અત્યંત
જુદો કરવો. મારા જાગૃત ચૈતન્યસ્વરૂપમાં રાગ નથી, ને રાગમાં ચૈતન્યનો પ્રકાશ નથી.
રાગ તો અદ્ધરનો ક્ષણિકભાવ છે, એના મૂળિયા કાંઈ ઊંડા નથી.
नमः समयसाराय એ મંગલશ્લોકમાં આચાર્યદેવે શુદ્ધ આત્માનું અસ્તિત્વ, તેનો
જ્ઞાનગુણ, તેની સ્વાનિભૂતિરૂપ નિર્મળદશા અને કેવળજ્ઞાનનું સામર્થ્ય––એ બધું બતાવી
દીધું છે. એક શ્લોકમાં ઘણું ભરી દીધું છે. આવા વિચારમાં રહેવું. બહારનું તો થવું હોય
તેમ થશે.
સમયસારમાં કહે છે કે ઘોર–પ્રંચડ કર્મ ઉદયમાં આવવા છતાં ધર્મીજીવ પોતાના
સ્વરૂપથી ડગતા નથી; સાતમી નરકની વેદનાના પરિષહ વચ્ચે પણ સમકિતી ધર્માત્મા
નિજસ્વરૂપની શ્રદ્ધાને છોડતા નથી. ‘હું જ્ઞાન છું’ એવી શ્રદ્ધાથી જ્ઞાની વજાપાત થાય તો
પણ ડગતા નથી. ––અહીં તો શું પ્રતિકૂળતા છે?