: પ્ર. ચૈત્ર : આત્મધર્મ : ૧૭ :
જડમાં ફેરફાર થાય તેમાં આત્માને શું છે? સંસાર તો આવો જ છે.
આત્માનો સ્વભાવ સ્વસહાય છે, પોતે જ પોતાનું શરણ છે; બીજે ક્્યાંય શરણ
નથી, બીજું કોઈ સહાયક નથી. આત્મા સિવાય બીજે ક્્યાંય નજર નાખ્યે શરણ મળે
તેમ નથી. ચૈતન્યસ્વભાવ સામે નજર કરીને તેનું જ શરણ કરવું. સ્વશરણ એ જ સહાય
છે. બીજું કોણ શરણ થાય? શરીરના રજકણો ફરવા માંડયા ત્યાં સગાવહાલા તો પાસે
ઉભા ઉભા જોતા રહે... બીજું શું કરે? જગતમાં કોઈ શરણ નથી. ચૈતન્યનું ધ્યાન રાખવું.
ચૈતન્યનું ચિંતન એ એક જ ઉદ્ધારનો રસ્તો છે; બીજા કોઈ રસ્તે ઉદ્ધાર નથી.
સંતોની વૈરાગ્યઝરતી વાણી મુમુક્ષુને સર્વપ્રસંગે ખૂબ જ ઉત્સાહપ્રેરક હોય છે.
અરે, બીજી તો શી વાત! પરંતુ સંતગુરુજનોની ઉપસ્થિતિ મૃત્યુ સમયની વેદનાને પણ
ભૂલાવી દે છે ને આત્માને ધર્મમાં એવો ઉત્સાહિત કરે છે... કે અવિનાશી આતમરામનું
રટણ કરતાં કરતાં દેહ છૂટી જાય છે. જીવનમાં આવા સંતોનો યોગ કોઈ અનેરા
ભાગ્યથી જ મળે છે... ને તેમાંય અંતિમ સમયે, ધર્માત્માની હાજરીમાં ચૈતન્યની
ભાવનાપૂર્વક દેહ છૂટે તે તો બહુ વિરલ છે. તેથી જ એક મુમુક્ષુકવિએ એ પ્રસંગની
ભાવના ભાવી છે કે:–
ધર્માત્મા નીકટ હો... ચર્ચા ધરમ સુનાવે, વે સાવધાન રખેં, ગાફિલ ન હોને દેવે
રત્નત્રયી કા પાલન હો અંત મેં સમાધિ, શિવરામ પ્રાર્થના હૈ જીવન સફળ બનાઉં.
આપણે પણ એવી ભાવનાની પુષ્ટિ કરીએ કે–
બોધિ–સમાધિ હે પ્રભો! હો સંત કેરા ચરણમાં,
જીવનમાં કે અંતસમયે, છૂટે પ્રભુ નહિ એ કદા.
દુ:ષમકાળમાં સાવધાની
વર્તમાન દુષમકાળ વર્તે છે. મનુષ્યોનાં મન પણ દુષમ જ જોવામાં આવે
છે. ઘણું કરીને પરમાર્થનો દેખાય કરી સ્વેચ્છાએ વર્તે છે.
એવા વખતમાં કોનો સંગ કરવો, કોની સાથે કેટલું
બોલવું, કોની સાથે પોતાના કેટલા કાર્યવ્યવહારનું સ્વરૂપ
વિદિત કરી શકાય, એ બધું લક્ષમાં રાખવાનો વખત છે. નહીં
તો સદ્વૃત્તિવાન જીવને એ બધાં કારણો હાનિકર્તા થાય છે.
આનો આભાસ તો આપને પણ હવે ધ્યાનમાં આવતો હશે.
–શ્રીમદ્રાજચંદ્ર ૯૪૭