: ૧૮ : આત્મધર્મ : પ્ર. ચૈત્ર:
કેવળજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરનારી
ભેદજ્ઞાન જ્યોતિ
આ જીવ જ્યારે ભેદજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરીને પોતાના દર્શન–જ્ઞાન–સ્વભાવમાં
એકતાપણે પરિણમતો થકો, દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રમાં સ્થિત થાય છે ત્યારે તે
‘સ્વસમય’ છે...
ભેદજ્ઞાનજ્યોતિ કેવી છે? કે કેવળજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરનારી છે. રાગાદિ સાથે
એકતાબુદ્ધિ તે તો ચાર ગતિરૂપ સંસારને ઉત્પન્ન કરનારી હતી.
જીવને ક્્યારે ભેદજ્ઞાન થયું કહેવાય? કે સર્વ પરદ્રવ્યોથી છૂટી અને પરદ્રવ્ય
તરફના રાગાદિ ભાવોથી પણ જુદો પડી, પોતાના સ્વભાવ સાથે જ એકતારૂપે
સમ્યગ્દર્શનાદિરૂપે પરિણમે ત્યારે તે જીવને ભેદજ્ઞાનજ્યોતિનો ઉદય થયો છે.
જે કાળે જીવે સ્વસન્મુખ થઈને સ્વભાવમાં એકતા કરી તે જ કાળે તે સર્વ
પરદ્રવ્યોથી છૂટ્યો;–એ રીતે ભેદજ્ઞાન થતાં સ્વમાં એકતા ને પરથી ભિન્નતા થાય છે.
આવું ભેદજ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાનનું સાધન છે.
અનાદિથી આત્મા સ્વ–પરની ભિન્નતાના અજ્ઞાનને લીધે રાગાદિમાં એકત્વરૂપે
લીન થઈને વર્તતો હતો, રાગમાં લીન થયો તે કર્મમાં જ લીન થયો એમ કહેવામાં આવે
છે, ને તેને જ પરસમયપણું કહેવાય છે, રાગથી જુદું ચૈતન્યનું અસ્તિત્વ જ તેને ભાસતું
નથી.
જ્યારે ભેદજ્ઞાન થયું ત્યારે જ્ઞાનીને ભિન્ન આત્માની પ્રતીતિ આવી, તેને
રાગાદિમાં જરાપણ એકત્વબુદ્ધિ થતી નથી, તે રાગથી જુદો પડીને પોતાના
નિજસ્વભાવમાં એકતાપણે પરિણમે છે; નિજસ્વભાવ શું? કે દર્શન–જ્ઞાનસ્વભાવ
નિજસ્વભાવ છે, તેમાં જે પરિણમ્યો તે મોક્ષના માર્ગમાં આવ્યો.
ભાઈ, આ તો ધીરા પુરુષોનાં કામ છે, ધીરો થઈને અંદર જ્ઞાનમાં બરાબર
સ્વભાવને લ્યે ને તેમાં પરિણતિ કરે ત્યારે સ્વસમયપણું થાય છે, તે જ મોક્ષનો માર્ગ છે.
જ્ઞાનીને સ્વરૂપમાં એકતારૂપે પરિણમન, અને તેનું જ્ઞાન તે એક જ કાળે વર્તે છે;