Atmadharma magazine - Ank 246
(Year 21 - Vir Nirvana Samvat 2490, A.D. 1964).

< Previous Page   Next Page >


PDF/HTML Page 24 of 37

background image
: પ્ર. ચૈત્ર : આત્મધર્મ : ૨૧ :
જેટલે અંશે શુદ્ધતા છે તેટલે અંશે મોક્ષનું સાધન છે, ને જેટલે અંશે અશુદ્ધતા છે
તે મોક્ષનું કારણ નથી. બંને ભાવો એકબીજાથી વિપરીત છે, છતાં એક જ પર્યાયમાં
બંને ભાવો છે. તેમાં જે શુદ્ધતા છે તેની સાથે તો સમકિતીને એકત્વપરિણમન છે,
ને જે અશુદ્ધતા છે તેની સાથે એકત્વપરિણમન નથી તે અપેક્ષાએ સમકિતી
તેનાથી મુક્ત છે.
હવે શુદ્ધતા તે નિશ્ચય, ને અશુદ્ધતા તે વ્યવહાર–એમ હોવાથી સમકિતી
નિશ્ચયમાં લીન છે અને વ્યવહારથી મુક્ત છે. શુદ્ધતામાં તો ઉપાદેયપણે વર્તે છે ને
અશુદ્ધતાને હેયપણે જાણે છે.
એક જ સમયની પર્યાયમાં અંશે શુદ્ધતા ને અંશે અશુદ્ધતા બંને એક સાથે છે.
ઘણાને એમ થાય છે કે એક જ સમયમાં બે ભાવો કઈ રીતે હોય? પણ, ચારિત્રની
પર્યાયમાં એવા બે પ્રકાર એક સાથે હોય છે. જ્ઞાનની પર્યાયમાં એકસાથે બે ઉપયોગ ન
હોય, પણ ચારિત્રની પર્યાયમાં અંશે શુદ્ધતા ને અંશે અશુદ્ધતા બંને એક સાથે સાધકને
હોય છે. જો અંશે શુદ્ધતા ન હોય તો સાધકપણું શેનું? ને જો અંશે અશુદ્ધતા જ હોય તો
પણ સાધકપણું કેમ હોય? જો અંશેય શુદ્ધતા ન હોય ને એકલી અશુદ્ધતા જ હોય તો
તો મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું હોય, અને જો અંશેય અશુદ્ધતા ન હોય ને પૂર્ણ શુદ્ધતા જ હોય તો
તો સિદ્ધદશા હોય. માટે સાધકને તો અંશે શુદ્ધતા પણ હોય છે ને અંશે અશુદ્ધતા પણ
હોય છે.
–પણ તેમાં વિશેષતા એ છે કે જે શુદ્ધતા છે તે મોક્ષમાર્ગ છે, તે નિશ્ચય છે, ને
સમકિતી તેમાં લીન છે; અને જે અશુદ્ધતા છે તે મોક્ષમાર્ગ નથી, તેને વ્યવહાર કહીને
અભૂતાર્થ કહ્યો છે, ને સમકિતી તેમાં લીન નથી, તેનાથી જુદો છે, તેનાથી મુક્ત છે.
આમ એક જ પરિણતિમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવોને યથાર્થ ઓળખવા તે ભેદજ્ઞાન છે.
અરે જીવ! ક્યા ભાવો તને શરણ છે ને ક્યાં ભાવો અશરણ છે–તેના જ્ઞાન
વગર તું અનાદિ કાળથી સંસારમાં રખડયો. સંસારમાં રખડતાં તને હજી થાક ન
લાગ્યો? ભાઈ, શરણભૂત તો શુદ્ધઆત્મા છે; અને તે શુદ્ધઆત્માને દેખનારો શુદ્ધનય
ભૂતાર્થ છે, તે શુદ્ધનયપરિણતિ શુદ્ધઆત્મા સાથે એકાકાર થઈ તેની તેને પણ ભૂતાર્થ
કહી દીધી છે. અને એના આશ્રયે સમ્યગ્દર્શનાદિ છે. અશુદ્ધતા તે શરણરૂપ નથી. તે
અશુદ્ધતાને દેખનારો વ્યવહારનય અભૂતાર્થ છે, અશરણ છે, તેના આશ્રયે
સમ્યગ્દર્શનાદિ નથી.
યથાર્થ મોક્ષમાર્ગનું જેવું સ્વરૂપ છે તેવું જ નિશ્ચયનય નિરૂપણ કરે છે; વ્યવહારનય
તો નિમિત્ત વગેરેની ભેળસેળ સહિત નિરૂપણ કરે છે, તે યથાર્થ મોક્ષમાર્ગ નથી.