: ૨૨ : આત્મધર્મ : પ્ર. ચૈત્ર:
જેમ મોક્ષ એક જ પ્રકારનો છે, તેમ તે મોક્ષનું કારણ પણ એક જ પ્રકારનું
છે.–એક જ પ્રકારનો મોક્ષમાર્ગ છે. –બીજો પ્રકાર કે બીજું કારણ કહેવું તે તો ઉપચાર
અશુદ્ધતાને દેખનારો વ્યવહારનય અભૂતાર્થ છે. અને શુદ્ધસ્વભાવને દેખનારો
શુદ્ધનય તે ભૂતાર્થ છે; તેમાં ભૂતાર્થના આશ્રયે જ સમ્યગ્દર્શનાદિ છે. એ મહાસિદ્ધાંત
કુંદકુંદાચાર્યદેવે સમયસારની ૧૧મી ગાથામાં બતાવ્યો છે, તે જૈનશાસનનું મૂળ છે,
જૈનસિદ્ધાંતનું રહસ્ય તેમાં ભરી દીધું છે. જે શુદ્ધાત્માને દેખે છે–અનુભવે છે તે જ સમસ્ત
જૈનશાસનને દેખે છે, તેણે સમસ્ત શાસ્ત્રોનો નીચોડ જાણ્યો છે. શ્રુતજ્ઞાનને અંતર્મુખ
કરીને શુદ્ધાત્માને જે જાણતો નથી. તે જૈનશાસનને જાણતો નથી. જુઓ તો ખરા,
આચાર્યદેવે કેવું સ્પષ્ટ રહસ્ય ખુલ્લું કર્યું છે! શુદ્ધનય વડે જે શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિ છે તે
જ જૈનશાસનની અનુભૂતિ છે. તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. તેમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર
સમાઈ જાય છે, ને તે જ જૈનસિદ્ધાંતનું રહસ્ય છે.
આત્માર્થી જીવો શૂરવીર હોય છે
આત્માર્થી જીવો ખેદમાં જ નથી અટકતા પણ શૂરવીર થઈને
વિષયકષાયોને જીતે છે; આ સંબંધી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીનાં વચન
હૃદયમાં કોતરવા જેવા છે–
“ખેદ નહીં કરતાં શૂરવીરપણું ગ્રહીને જ્ઞાનીને માર્ગે ચાલતાં
મોક્ષમારગ સુલભ જ છે. વિષયકષાયાદિ વિશેષ વિકાર કરી જાય તે
વખતે વિચારવાને પોતાનું નિર્વીયપણું જોઈને ઘણો જ ખેદ થાય છે,
અને આત્માને વારંવાર નિંદે છે; ફરીફરીને તિરસ્કારવૃત્તિથી જોઈ
મહંત પુરુષના ચરિત્ર અને વાક્યનું અવલંબન ગ્રહણ કરી, આત્માને
શૌર્ય ઉપજાવી, તે વિષયાદિ સામે અતિ હઠ કરીને તેને હઠાવે છે. ત્યાં
સુધી નીચે મને બેસતા નથી. તેમ એકલો ખેદ કરીને અટકી રહેતા
નથી. એ જ વૃત્તિનું અવલંબન આત્માર્થી જીવોએ લીધું છે, અને તેથી
જ અંતે જય પામ્યા છે.
આ વાત સર્વે મુમુક્ષુઓએ મુખે કરી હૃદયમાં સ્થિર કરવા
યોગ્ય છે.”
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (૮૧૯)