છે”. પરંતુ સ્વ અપેક્ષાએ આત્મા કથંચિત્ અસ્તિરૂપ છે–એમ કહેવાય નહિ. કોઇ
કહે છે કે સ્યાદ્વાદમાં ‘જ’ હોય નહિ–તો એમ નથી, સ્યાદ્વાદમાં પણ જ્યારે કોઇ
એક ખાસ અપેક્ષાથી કથન કરવું હોય ત્યારે તેમાં ‘જ’ લાગુ પડે છે. જેમકે દ્રવ્ય
અપેક્ષાએ જીવ નિત્ય જ છે ને પર્યાય અપેક્ષાએ તે અનિત્ય જ છે. જીવ, સ્વભાવ
અપેક્ષાએ અસ્તિરૂપ જ છે ને પર્યાય અપેક્ષાએ નાસ્તિરૂપ જ છે. તેમાં ‘જ’ હોવા
છતાં તે સ્યાદ્વાદનું કથન છે, તે કાંઇ એકાંતવાદ થઇ જતું નથી.
નિશ્ચય વ્યવહારમાં પણ છે કે–જે નિશ્ચય છે તે નિશ્ચયપણે જ અસ્તિ છે ને વ્યવહારપણે
તે નથી જ, તથા જે વ્યવહાર છે તે વ્યવહારપણે જ અસ્તિરૂપ છે ને નિશ્ચયપણે તે
નાસ્તિરૂપ જ છે, અસત્ જ છે.
નિશ્ચય–