ત્યારે જ સ્વ–પર આત્માની વાસ્તવિક ઓળખાણ થાય; અને જેને એવી ઓળખાણ
થાય તેને દેવ–ગુરુ વગેરે ઉપર અપૂર્વ પ્રમોદ જાગે. ઓળખાણ વગર ખરો પ્રમોદ ક્યાંથી
આવે?
પાત્રતા હોય? પોતાના આત્માને સ્વસંવેદનથી જાણ્યા વગર બીજા આત્માનું અનુમાન
પણ સાચું થઇ શકતું નથી. સ્વસંવેદન વગર બધું જાણપણું કે ક્રિયાકાંડ તે થોથેથોથાં છે.
ઇન્દ્રિયોદ્વારા કે વિકલ્પોદ્વારા જાણનારો નહિ પણ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનવડે જાણનારો એવો
ભગવાન આત્મા છે. આવો ઉપયોગ તે આત્માનું અસાધારણ ચિહ્ન છે–તેને ઓળખતાં
આત્મા ઓળખાય છે.
એકત્ર થયો ત્યાં કોઇ બીજા વડે તે હણાતો નથી. જે ઉપયોગ રાગથી જુદો પડીને
ચૈતન્યમાં ઠર્યો તે ઉપયોગ કદી રાગાદિ પરભાવોમાં એકાકાર થતો નથી, એટલે
રાગાદિવડે તે હણાતો નથી; રાગ તેના જ્ઞેયપણે રહે છે, પણ તે રાગને જાણતાં ઉપયોગ
હણાતો નથી.
કરે છે, તે કોઇથી હણાતો નથી. આવા ઉપયોગસ્વરૂપ આત્માને ઓળખે તો જ તેની
વાસ્તવિક ઓળખાણ થાય છે, ને શાંતિનું વેદન થાય છે.
તેમાં અતીન્દ્રિય આનંદ વેદાય છે. અતીન્દ્રિય જ્ઞાન વગર અતીન્દ્રિય આનંદ વેદાય નહિ.
રાગથી જુદા પડીને અંતરમાં વળેલા મતિશ્રુત જ્ઞાન પણ અતીન્દ્રિય છે, ને તેમાં
અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન થાય છે.
પણ સંસારમાં જ રહે છે, ઉપયોગને અંતરમાં વાળીને રાગથી જુદો પડયા વગર મોક્ષના
પંથ હાથ આવે તેમ નથી ને સંસારથી બહાર નીકળાય તેમ નથી.