નથી. એ જ રીતે એકલા વિકલ્પવડે કે અનુમાનવડે પણ તે જણાય તેવો નથી, ને તે
પોતે પણ એકલા અનુમાનથી જાણનારો નથી. પ્રત્યક્ષ જ્ઞાતા એવો આત્મા છે, તે
સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ પૂર્વક જ જણાય તેવો છે.
વળ્યા વગર આ વાત કોઇ રીતે બેસે તેવી નથી. અને અંતરની જાગૃતિ થઇને જે
સ્વસંવેદન થયું, જે ઉપયોગ પ્રગટયો, તેને કોઇ હણી શકતું નથી. આવો ઉપયોગ તે
આત્માનું ચિહ્ન છે.
આત્માને ઓળખ્યો કહેવાય અને તો જ આત્મા પરદ્રવ્યના સંપર્કથી છૂટીને મુક્તિ
પામે. પણ જો રાગાદિ લક્ષણવડે કે દેહાદિ લક્ષણવડે આત્માને ઓળખે તો પરથી
ભિન્ન શુદ્ધ આત્મા ઓળખતો નથી; રાગાદિ તો પરમાર્થ પરજ્ઞેય છે, તેના ચિહ્નવડે
સ્વજ્ઞેય જણાય નહીં.
જાણ્યું છે, પરંતુ શુદ્ધદ્રવ્યમાંથી નિર્મળ પર્યાયનો ભેદ પાડીને લક્ષમાં લ્યે તો ત્યાં અખંડ
શુદ્ધદ્રવ્ય સ્વજ્ઞેય થતું નથી. માટે તે શુદ્ધદ્રવ્ય પર્યાય–વિશેષથી આલિંગિત નથી–એમ કહ્યું.
ભેદવડે પણ શુદ્ધદ્રવ્ય આલિંગિત નથી.
નિર્મળપર્યાય તેના ભેદને પણ કાઢી નાખે છે, પ્રગટેલી નિર્મળપર્યાય ઉપર લક્ષ
રાખીને આખા આત્માને સ્વજ્ઞેય બનાવી શકાતો નથી. એટલે એકલી પર્યાયના
જ્ઞાનવડે તેનું ગ્રહણ થતું નથી–માટે આત્મા અલિંગગ્રહણ છે.