: ૮ : આત્મધર્મ : ભાદરવો :
ભાઈ, વિકારભાવનો સંબંધ આત્મા સાથે છે, આત્માના અસ્તિત્વમાં તે ભાવ
થાય છે; માટે તે વિકારભાવ કોઈ બીજો કરાવતો નથી પણ તું જ તારા અપરાધથી તેનો
કર્તા છો, એમ તું સ્વીકાર; ને તે વિકાર તારા સ્વભાવભૂત નથી એમ જાણીને તેમાંથી
એકત્વબુદ્ધિ છોડ.
કર્મ આત્માને વિકાર કરાવે–એ વાત તો મૂળમાંથી કાઢી નાંખી; આત્મા અને
જડની અત્યંત ભિન્નતા છે. તેમના કાર્યની અત્યંત ભિન્નતા છે–એનો જેને નિર્ણય નથી તે
તો પરથી જુદો પડી સ્વભાવસન્મુખ ક્યારે આવશે? હજી પોતામાંય જ્ઞાનભાવ અને
રાગભાવ બંનેનું સ્વરૂપ ભિન્નભિન્ન છે–એનો નિર્ણય તો બહુ સૂક્ષ્મ છે.
અરે, આ તત્ત્વનિર્ણય એ મૂળ વસ્તુ છે, એના વગર જીવને શાંતિ થાય જ નહિ.
જ્યાં તત્ત્વનિર્ણયમાં જ ભૂલ હોય ને બુદ્ધિ બહિર્મૂખપણે બહાર જ ભટકતી હોય ત્યાં
આત્મશાંતિ ક્યાંથી મળે?
આચાર્યદેવ કહે છે કે ભાઈ પર સાથે તું આટલો બધો સંબંધ માને છે કે પર મારું
હિત–અહિત કરે; પરંતુ પરદ્રવ્ય તો તને સ્પર્શતુંયે નથી, એ તો તારા સ્વરૂપથી બહાર ને
બહાર જ રહે છે. ભાઈ, તારો ઉપયોગ તું તત્ત્વનિર્ણયમાં જોડ પરદ્રવ્ય મને રોકે છે એમ
માનીને જો તું અટકી જતો હો તો એવી જિનની આજ્ઞા નથી. જિનઆજ્ઞા તો એવી છે કે
તું તારા સ્વભાવનો પુરુષાર્થ કર ત્યાં કર્મ સ્વયમેવ ખસી જશે. તારા ગુણ–દોષનો
ઉત્પાદક કોઈ બીજો નથી. અજ્ઞાનભાવે તું તારા દોષનો કર્તા છો, અને જ્ઞાનભાવે તે
વિકારનું કર્તૃત્વ ટળી જાય છે, એટલે જ્ઞાનભાવે આત્મા વિકારનો અકર્તા છે; પરના
કર્તૃત્વની તો વાત જ નથી.
આચાર્યદેવ કરુણાથી કહે છે કે હે ભાઈ? આત્માના ભાવને બીજો કરે એમ જો
તું માન, ને આત્માને સર્વથા અકર્તા જ માન તો તેમાં જિનવાણીથી વિરુદ્ધ માન્યતાવડે
તું જ તારા આત્માનો ઘાત કરે છે; તેમાં તીવ્ર મિથ્યાત્વના સેવનથી આત્માના ગુણો
હણાય છે. આવા આત્મઘાતથી તારે બચવું હોય ને તારા ગુણની રક્ષા કરવી હોય તો તું
જિનવાણી અનુસાર વસ્તુસ્થિતિને જાણ.
આત્મા પોતેજ પોતાના વિકારી કે નિર્મળ ભાવોના કર્તા છે. જે ઔદયિક ભાવો
છે તે ભાવોને સ્વતંત્રપણે આત્મા જ કરે છે. ધર્મરૂપ જે ઔપશમિક આદિ ભાવો, તે
ભાવોનો કર્તા પણ આત્મા પોતે જ પોતાના છ કારકોથી છે, તેમાં કોઈ બીજા કારકોની
અપેક્ષા નથી. અહા, આવી સ્વતંત્રતાનો જે નિર્ણય કરે તે પોતે પોતાનો ઘાત કેમ કરશે?
તે એકલા વિકારના કર્તૃત્વમાં કેમ રહેશે? એ તો સ્વાશ્રયે જ્ઞાનભાવથી વિકારનું કર્તૃત્વ
છોડીને સમ્યગ્દર્શનાદિ ભાવરૂપે પરિણમશે.