: ભાદરવો : આત્મધર્મ : ૯ :
આ....નં....દ....નો દિ....વ....સ
(શ્રાવણ વદ બીજના વિશિષ્ટ આનંદકારી પ્રવચનમાંથી વીણેલા એકાવન મોતી)
૧. આત્મા જ્ઞાન–દર્શન–ચારિત્રસ્વરૂપ છે; તેની સમ્યગ્દર્શનાદિ
પરિણતિ તો સંવર–નિર્જરા–મોક્ષનું જ કારણ છે.
૨. વિકલ્પરૂપ જે વ્યવહાર છે, તે ખરેખર આશ્રય કરવા યોગ્ય નથી;
તે પોતે પરાશ્રિત છે.
૩. નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગ સ્વાશ્રિત છે; ને તેનાથી જ બંધન છેદાય છે.
૪. સ્વાશ્રિત ભાવને મોક્ષમાર્ગ કહેવો તે ભૂતાર્થ મોક્ષમાર્ગ છે,
ખરેખરો મોક્ષમાર્ગ છે.
૫. પરાશ્રિત જે ભાવો છે તે અભૂતાર્થ છે, તે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ નથી.
૬. જ્ઞાની ધર્માત્મા સ્વ–પરને ભિન્ન જાણીને સ્વાશ્રયે મોક્ષમાર્ગ સાધે છે.
૭. મોક્ષમાર્ગને પરનો આશ્રય જરાપણ નથી; પરથી તે અત્યંત
નિરપેક્ષ છે.
૮. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર એ ત્રણેય રત્નત્રય, અત્યંત સ્વાશ્રિત
છે, ને પરથી અત્યંત નિરપેક્ષ છે. આવા રત્નત્રય તે ધર્મીનું
કર્તવ્ય છે.
૯. તે નિર્મળ રત્નત્રયપર્યાયના ષટ્કારક આત્મામાં જ છે; આત્મા જ
પોતાની શક્તિથી ષટ્કારક રૂપ થઈને, રત્નત્રયરૂપ પરિણમે છે.
૧૦. અશુદ્ધતાના પણ ષટ્કારક આત્મામાં છે,–પણ તે ક્ષણિકપર્યાય
પૂરતા જ છે; તેનું કર્તૃત્વ પરમાર્થે ધર્મીને નથી.
૧૧. બીજી સૂક્ષ્મ વાત અહીં એ છે કે જે પરાશ્રિત વ્યવહાર છે તે
વ્યવહારને પણ નિશ્ચયનું કારકપણું નથી, સાધનપણું ખરેખર નથી.
૧૨. પર્યાયમાં જે અભેદ સાધન–સાધ્ય કહેવાય તેમાં પણ સજાતિય
સાધન–સાધ્ય છે, સાધન અને સાધ્ય એક જાતના છે.