: ભાદરવો : આત્મધર્મ : ૩ :
(૨) દેહાદિથી ભિન્ન પોતાનો આત્મા જ જગતમાં સર્વોત્તમ પદાર્થ
છે એમ જાણીને, દેહાશ્રિત કોઈ વસ્તુનો–રૂપ, બળ, જાતિ વગેરેનો કે
જ્ઞાનાદિનો પણ મદ ન થવો,–એવા વીતરાગભાવને ઉત્તમ માર્દવધર્મ કહે છે.
[એ ધ્યાનમાં રાખવું કે એક વીતરાગભાવમાં દશેય ધર્મો સમાઈ
જાય છે; અને વીતરાગભાવ વગર એક્કેય ધર્મ હોતો નથી.]
(૩) પરમાર્થે આત્માના જ્ઞાનભાવમાં વિકારનું થવું તે જ વક્રતા
છે; આત્માના જ્ઞાનની એવી આરાધના પ્રગટે કે દેહ જવાનો પ્રસંગ આવે
તોપણ હૃદયમાં માયાચાર કે કપટભાવ ન થાય; અને પોતાના રત્નત્રયમાં
લાગેલા દોષો ગુરુસમીપમાં સરળતાથી પ્રગટ કરીને તે દોષોને દૂર કરવા
એનું નામ ઉત્તમ આર્જવધર્મ છે.
(૪) ભેદજ્ઞાનની ભાવનાના બળથી દેહાદિ પરદ્રવ્યો પ્રત્યે
સ્પૃહારૂપ મલિનતા જેને નથી, અને રત્નત્રયની પવિત્ર આરાધનામાં જે
સદાય તત્પર છે તેને ઉત્તમ શૌચધર્મ છે.
(પ) સત્રૂપ એવો જે જ્ઞાનસ્વભાવ તેને સાધવામાં જે તત્પર છે,
અને કદી વચન બોલે તો તે વસ્તુસ્વભાવને અનુસાર તથા જિનવાણી
અનુસાર સ્વપરહિત–કારી સત્ય વચન જ બોલે છે. અસત્ય બોલવાની
વૃત્તિ જ થતી નથી; સત્ય વસ્તુસ્વભાવને જે જાણે છે, તેને જ આવા
સત્યધર્મની આરાધના હોય છે.
(૬) સંસારમાં મનુષ્યત્વ દુર્લભ છે પરંતુ સંયમરૂપ મુનિદશા તો
ઉત્તરોત્તર અતીવ દુર્લભ છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ સંયમધર્મની ભાવના રહ્યા કરે
છે. ચૈતન્યમાં લીનતાથી એવો અકષાયભાવ પ્રગટ થાય કે ઈન્દ્રિયવિષયો
પ્રત્યે ઝુકાવ જ ન થાય, અને કોઈ પણ પ્રાણીને દુઃખ દેવાની વૃત્તિ જ ન
થાય, સમિતિ–ગુપ્તિનું પાલન હોય, ત્યાં સંયમધર્મ હોય છે.
(૭) વિષયકષાયરૂપી ચોરોથી પોતાના રત્નત્રયરૂપી ધનને
બચાવવા માટે તપરૂપી યોદ્ધો રક્ષક સમાન છે. ગમે તેવો ઉપદ્રવ આવે તો
પણ, પોતાના ચૈતન્યના ચિંતનથી ચ્યૂત ન થવું ને વિષયકષાયોમાં
ઉપયોગ ન જવો તે ઉત્તમ તપ છે. અહા, મુનિઓના રત્નત્રયની રક્ષા
કરનાર આ તપ પરમ આનંદનો દાતાર છે.