: કારતક : : ૨૩ :
આવું વસ્તુસ્વરૂપ આચાર્યદેવ ગાથા ૩૭૨માં સ્પષ્ટપણે જાહેર કરે છે–
કો દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યને ઉત્પાદ નહિ ગુણનો કરે,
તેથી બધાંયે દ્રવ્ય નિજ સ્વભાવથી ઉપજે ખરે.
કોઈ દ્રવ્યમાં એવી યોગ્યતા જ નથી કે બીજા દ્રવ્યના ગુણને કે પર્યાયને ઉપજાવી
દ્યે. સર્વે દ્રવ્યો પોતપોતાની પર્યાયપણે પોતાના સ્વભાવથી જ ઊપજે છે, માટે જીવને
પરદ્રવ્ય રાગાદિક ઉપજાવે છે–એમ શંકા ન કરવી.
વિકાર વખતે કર્મ નિમિત્તપણે હો ભલે, પણ તે કર્મમાં એવી યોગ્યતા નથી કે
જીવના રાગાદિને ઉત્પન્ન કરે.
માટી જ્યારે ઘડારૂપે ઊપજે છે ત્યારે તે પોતે પોતાના માટી–સ્વભાવથી જ
ઘડાની ઉત્પત્તિ કરે છે, કુંભાર ગમે તેવો હોશિયાર હોય તો પણ તેનામાં એવી યોગ્યતા
નથી કે પોતાના કોઈ ગુણ–પર્યાયને માટીમાં ભેળવીને તે ઘડાને ઉપજાવે.
ઘડાપણે કોણ ઊપજ્યું? –માટી પોતે.
કુંભારે તેમાં શું કર્યું? –કાંઈ નહિ.
રાગપણે કોણ ઊપજ્યું? –જીવ પોતે.
જડ કર્મે તેમાં શું કર્યું? –કાંઈ નહિ.
કેમકે કોઈ દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યના કાર્યને ઉપજાવી શકતું નથી,–એવી વસ્તુસ્થિતિ
જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે. વસ્તુસ્થિતિને જાણનારા એવા અમને તો જ્ઞાનચક્ષુથી, કોઈ દ્રવ્યના
પરિણામ અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવપણે ઊપજતા દેખાતા નથી.–તો તું બીજી વાત
ક્્યાંથી લાવ્યો?
જુઓ ભાઈ, આ કાળે આયુ થોડા, બુદ્ધિ થોડી, તો તેને બીજી આડીઅવળી
નિષ્પ્રયોજન વાતમાં વેડફી ન દેતાં એવું વસ્તુ સ્વરૂપ જાણવું જરૂરી છે કે જેથી જન્મ–
મરણનો અંત આવે. અરે, જગતના કાર્યનો બોજો મારા ઉપર નથી, ને મારું આત્મકાર્ય
જગતમાં બીજા કોઈને આધીન નથી. મારું આત્મકાર્ય મારા હાથમાં જ છે. આમ
જગતથી જુદો પડી, આત્મપ્રયોજનને સાધવામાં તારી બુદ્ધિને જોડ. એવું તત્ત્વજ્ઞાન કર કે
જેથી ભેદજ્ઞાન પ્રગટે ને ભવનો અંત આવી જાય. શાસ્ત્રો તો અગાધ છે ને અત્યારે
જીવની બુદ્ધિ થોડી છે, તેથી ભલે થોડું જણાય પણ એવું પ્રયોજનભૂત જાણવું કે જેથી
આત્માનું કલ્યાણ થાય.