: ૩૦ : : કારતક :
ને રાગ–દ્વેષમાં ન જોડ, તો કાંઈ તે શબ્દો તને નથી કહેતા કે તું અમારી સામે જો....ને તું
અમારા ઉપર રાગદ્વેષ કર.
વળી, તું બીજા સામે રાગ–દ્વેષ કરે છે કે આણે મારી સ્તુતિ કે નિંદા કરી.
પરંતુ સામો જીવ કાંઈ તે સ્તુતિ કે નિંદાના શબ્દોનો કર્તા નથી. સામા જીવે તો
પોતામાં જ રાગ–દ્વેષ કર્યા પણ શબ્દોમાં કે તારામાં તેણે કાંઈ કર્યું નથી. નિંદા–
પ્રશંસાના ભાવ કરનારો સામો જીવ કાંઈ તારા આત્મામાં પ્રવેશી નથી ગયો, કે તને
તે રાગદ્વેષ કરાવે.
જગતમાં જે પુદ્ગલો નિંદાના કે સ્તુતિના શબ્દો રૂપે પરિણમ્યા તેને તો કાંઈ
ખબર પણ નથી કે અમે આ જીવની સ્તુતિ કે નિંદા કરીએ. એ તો બિચારા સ્વંય જડ
ભાવે પોતાની પર્યાયમાં પરિણમી રહ્યા છે; તે શબ્દો કાંઈ તારા આત્મામાં પ્રવેશતા નથી
તો તેણે તારામાં શું કર્યું? શા માટે તું કોઈ ઉપર રાગ–દ્વેષ કરે છે? ભાઈ, તું તો જ્ઞાતા
છો....પરદ્રવ્યને જાણવાનો તારો સ્વભાવ છે, પણ તેમાં રાગ–દ્વેષ કરીને રોકાવાનો તારો
સ્વભાવ નથી.
તું ચૈતન્યસૂર્ય છો, તારા ચૈતન્યસૂર્યમાંથી જાણવાના કિરણો છૂટે છે, પણ
ચૈતન્યસૂર્યમાંથી કાંઈ રાગદ્વેષના કિરણો નથી ફૂટતા.
અરે જીવ! જગતમાં એક્કેય પદાર્થ એવો નથી કે જે તને રાગદ્વેષ કરાવે.
કડવા ઝેર જેવા શબ્દો આવે કે ઘોર નિંદાના શબ્દો આવે, પણ તે તો અચેતન
પુદ્ગલનું પરિણમન છે; તે તારી પાસે તો જ્ઞેયપણે જ આવ્યા છે ને તે પણ કાંઈ
પરાણે તારા ઉપયોગને પોતા તરફ ખેંચતા નથી. એ જ રીતે પ્રશંસાના કે
અભિનંદનના શબ્દો આવે તો તે પણ અચેતન પરમાણુનું પરિણમન છે, તે શબ્દો
કાંઈ તને રાગ કરવાનું કહેતા નથી. તારા અસ્તિત્વમાં શબ્દોનો પ્રવેશ જ નથી;
પછી તે તને શું કરે?
અહા, જગતથી ભિન્ન જ્ઞાનતત્ત્વ, એને જગતનો કોઈ પદાર્થ રાગદ્વેષ ન
કરાવે અને જીવનું જ્ઞાન પણ કાંઈ પર દ્રવ્યમાં જતું નથી. આવી ભિન્નતા જાણે ત્યાં
ઉપશમભાવ થયા વિના રહે નહિ. હું મારા જ્ઞાનને જ્ઞાનપણે જ રાખું ને રાગદ્વેષરૂપ
ન થવા દઉં તો જગતમાં કોઈની તાકાત નથી કે જ્ઞાનને રાગદ્વેષ કરાવે. જગતનો
કોઈ અનુકૂળ વિષય જ્ઞાનને લલચાવી ન શકે, કે જગતનો કોઈ પ્રતિકૂળ વિષય
જ્ઞાનને ડગાવી ન શકે. સ્વાધીન જ્ઞાન વીતરાગી ઉપશમરૂપ રહેનારૂં છે, રાગદ્વેષ
કરનારૂં નથી.
લોકો શબ્દને ‘બાણ’ કહે છે, શબ્દબાણથી હૃદય વીંધાઈ જાય એમ કહે છે; પણ