તે મૂઢ; તે બહિરાત્મા; વીતરાગ નિર્વિકલ્પ સ્વસંવેદનરૂપ જ્ઞાનવડે આનંદરૂપ પરિણમ્યો
તે વિચિક્ષણ; તે અંતરાત્મા; તે ધર્માત્મા. તે અંતરાત્મપણાવડે પરમાત્મપણું સધાય છે.
* આત્માનું પૂર્ણ શુદ્ધ સ્વરૂપ જેણે પ્રગટ કર્યું તે પરમાત્મા છે.
* આત્માને ભૂલીને બહારમાં–દેહાદિમાં આત્મબુદ્ધિ કરે તે બહિરાત્મા છે.
ચોથા ગુણસ્થાનવાળો જીવ અંતરાત્મા છે, પંડિત છે, સમ્યગ્દર્શનરૂપ નિર્વિકલ્પ
પોતામાં આવ્યા વગર પરમાત્માનું સ્વરૂપ વાસ્તવિકપણે જાણી શકાય નહિ. પોતાના
સ્વસંવેદનથી પરમાત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન થયું ત્યારે જ પરમાત્માની ખરી ઓળખાણ થઈ.
આવું પરમાત્મસ્વરૂપ ઇંદ્રિયાતીત સ્વસંવેદનથી જ જાણવામાં આવે છે. શાસ્ત્રના શબ્દથી
કે તે શબ્દોના જ્ઞાનથી આત્મા અનુભવમાં આવતો નથી. પણ જ્ઞાનને આત્મા તરફ
વાળીને જ, આત્માના ધ્યાનથી જ આત્મા જણાય છે. સંયોગમાં સુખબુદ્ધિવાળો જીવ
અસંયોગી આત્માને નહિ અનુભવી શકે. સર્વ વાતે પરિપૂર્ણ એવો આત્મસ્વભાવ, તે
નિર્વિકલ્પદ્રષ્ટિ અને નિર્વિકલ્પ આનંદના સંવેદનથી જ શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં–અનુભવમાં
આવે છે.
આત્માને જાણવાનો ઉપાય રાગથી ને વિષયોથી પાર છે; એકલો જ્ઞાનમય થા તો જ
જ્ઞાનમય આત્મા અનુભવમાં આવે,–આમ સમજીને હે જીવો! ચિદ્રૂપમાં જ તમારા
પરિણામ લગાવો.
બાહ્ય વિષયો જ છે. અંતરનો વિષય આખો આત્મા, તે રાગનો વિષય થતો નથી,
અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનો જ વિષય તે થાય છે.
વિષયોથી ને રાગથી પાર એવો એકલો જ્ઞાનમય આત્મા, તે સર્વ પ્રકારે સ્વરૂપથી પૂર્ણ છે, તે
જ સ્વાધીન સુખરૂપ છે; તે એકલાનો અનુભવ પણ એકલો થઈને (રાગથી પાર થઈને) જ
થાય છે. માટે પોતાને પોતાની જ સામે જોવાનું છે.–આજ શરૂઆતનો સીધો ઉપાય છે.