કાંઈ થયું કે પરથી મારામાં કાંઈ થયું–એવી પરાશ્રિત–મિથ્યાબુદ્ધિ રહેતી નથી;
પોતાના સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય થતાં સમ્યક્ત્વાદિરૂપ પરિણમન થાય છે, એટલે કે
મોક્ષમાર્ગ થાય છે.
અનુભવવામાં આવે તો તે પરંપરા તુટી જાય છે ને અતીન્દ્રિય આનંદની પરંપરા
ચાલુ થાય છે. શુદ્ધ નિશ્ચયથી આત્મામાં રાગદ્વેષ નથી, એ તો નિર્મળ જ્ઞાનદર્શન
સ્વભાવ છે. આવા આત્માના સ્વસંવેદનથી જ અતીન્દ્રિય આનંદ થાય છે, માટે તે
જ ઉપાદેય છે.
આનંદ થાય–તે જ છે. નિર્વિકલ્પ વીતરાગ આનંદ સ્વરૂપ આત્મા છે–તેના
સ્વસંવેદનના અભાવમાં આત્મા રાગદ્વેષરૂપ પરિણમે છે. અને શુદ્ધસ્વરૂપના વેદનથી
તે રાગદ્વેષ ટળીને આનંદ અને વીતરાગભાવ પ્રગટે છે. આવી વીતરાગી
અનુભૂતિમાં ધર્મીને આનંદ સાથે તન્મય એવો શુદ્ધ આત્મા જ ઉપાદેય છે.
એવા જે વિષય કષાયોના પરિણામ તે ઉપાદેય નથી; તે વિષય કષાયોથી રહિત એવી જે
નિર્વિકલ્પ વીતરાગ શુદ્ધાત્મ–અનુભૂતિ તે જ આરાધવા યોગ્ય છે. વીતરાગ અનુભૂતિમાં
પોતાનો આત્મા જ આરાધ્ય છે. ચૈતન્યસ્વરૂપ નિજાત્માથી બહારના જે કોઈ પરદ્રવ્ય છે
તેના તરફના ઝુકાવથી રાગદ્વેષની ઉત્પત્તિ થાય છે, ને તેનાથી ચારગતિમાં ભ્રમણ થાય
છે. નિશ્ચયથી આ શુદ્ધ આત્મા તે રાગદ્વેષથી ભિન્ન છે, ઈન્દ્રિયોથી ને બાહ્યપદાર્થોથી ભિન્ન
છે, કર્મથી ને ચાર ગતિથી ભિન્ન છે માટે એ સમસ્ત પરભાવો ત્યાગ કરવા યોગ્ય છે.
અંતરમાં શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ અનુભૂતિમાં શુદ્ધ આત્મા જ ઉપાદેય છે. જેને આવી
અનુભૂતિનો રંગ નથી તે રાગથી રંગાઈ જાય છે.
આવી