: ફાગણ: આત્મધર્મ :પ:
પ્રગટે છે. એને પ્રગટાવવા કોઈ બીજાનું અવલંબન લેવું પડતું નથી. જેમાં વિકલ્પનું કે
ઈન્દ્રિયોનું અવલંબન લેવું ન પડે, ને સ્વાશ્રયે એક સમયમાં પોતાનું પૂરું કાર્ય કરે–એવું
સામર્થ્ય આત્માની દરેક શક્તિમાં છે. બે સમય લાગે નહિ ને બીજાનું અવલંબન લ્યે
નહિ– એક સમયમાં પૂરું જાણે એવી સ્વયંભૂ–સર્વજ્ઞતામાં પરંતુ કર્તૃત્વ નથી, રાગદ્વેષમોહ
નથી. આવી સર્વજ્ઞતા ને વીતરાગતા પ્રગટે એ જ મોક્ષાર્થીએ કરવાનું છે. પોતામાં જે
નિધાન છે તે જ પ્રગટ કરવાના છે, ક્્યાંય બહારથી નથી લાવવા.
(૪૬) સર્વજ્ઞતાનો નિર્ણય કરનારો ભાવ સર્વજ્ઞની
જાતનો જ છે. શુદ્ધપર્યાય સાધક થઈને શું દ્રવ્યને સાધે છે.
આવી સર્વજ્ઞતાનો નિર્ણય એ સ્વસન્મુખ ઉદ્યમ છે. રાગથી જુદો પડીને જ્ઞાન
તરફ વળ્યો ત્યારે, જ્ઞાનરૂપ થઈને સર્વજ્ઞતાની પ્રતીત કરી. સર્વજ્ઞતાની પ્રતીત જ્ઞાનરૂપ
થઈને થાય છે, રાગરૂપ થઈને સર્વજ્ઞતાની પ્રતીત થતી નથી. સર્વજ્ઞતાની પ્રતીત કરનારો
ભાવ સર્વજ્ઞતાની જાતનો જ હોય, એવી વિરુદ્ધ જાતનો ન હોય. અંતર્મુખ થઈને જે જ્ઞાન
સર્વજ્ઞસ્વભાવની પ્રતીત કરે છે તે જ્ઞાન સર્વજ્ઞતાની જાતનું જ છે. આ રીતે શુદ્ધઆત્માનો
અનુભવ શુદ્ધભાવ વડે જ થાય છે, અશુદ્ધતા વડે શુદ્ધાત્માનો અનુભવ થાય નહીં. આ
રીતે નિર્મળપર્યાય તે સાધક છે ને શુદ્ધદ્રવ્ય તે સાધ્ય છે. અનુભવમાં સાધ્ય–સાધન બંને
અભેદ છે. નિર્મળપર્યાય વડે શુદ્ધાત્મા સધાય છે, રાગ વડે શુદ્ધાત્મા સધાતો નથી.
શુદ્ધપર્યાય સાધક થઈને શુદ્ધ ઼દ્રવ્યને સાધે છે, એટલે કે તેમાં તન્મય થાય છે. રાગમાં એ
તાકાત નથી કે શુદ્ધદ્રવ્યમાં તન્મય થાય.
(૪૭) ‘અદ્ભુત ચૈતન્યરસ’ તેને જાણનાર ‘સર્વજ્ઞપુત્ર’ છે.
અહો, આ અદ્ભુત ચૈતન્યરસ! ચૈતન્યમાં એવી અદ્ભુતતા છે કે ભિન્નભિન્ન
લક્ષણવાળી અનંતશક્તિઓ એક સાથે તેમાં રહેલી છે ને તે બધી શક્તિઓ શુદ્ધાત્માને
લક્ષિત કરાવે છે. લક્ષણદ્વારા લક્ષ્યરૂપ શુદ્ધાત્માને લક્ષમાં લેવો એમાં સમ્યક્ પુરુષાર્થ છે.
જ્ઞાનદ્રષ્ટિથી જેને નીહાળતાં જ પરમાત્માની પ્રતીત થાય છે. પરમાત્મસ્વભાવને જેણે
પ્રતીતમાં લીધે તે સર્વજ્ઞનો પુત્ર’ થયો. ગણધરદેવને ‘સર્વજ્ઞપુત્ર’ કહ્યા છે; અથવા
બધાય સમ્યગ્દ્રષ્ટિને ‘જિનેશ્વર કે લઘુનંદન’ કહ્યા છે
(૪૮) સાધ્ય અને સાધન બંને એકજાતના હોય.
વિભાવને અને સ્વભાવને સાધન–સાધ્યપણું ન હોય. સાધ્ય ને સાધન બંને એક
જાતના હોય. અરૂપી ચૈતન્યસ્વભાવ વિકારને કે પરને ખરેખર સ્પર્શ્યો જ નથી એટલે
અસ્પર્શી છે. ચૈતન્યના ઘરમાં વિકલ્પનો પ્રવેશ નથી, ને વિકલ્પ વડે એ
ચૈતન્યસ્વભાવના ઘરમાં જવાતું નથી. ચૈતન્યના ઘરમાં જવા માટે ચૈતન્યની જાતની જ
પર્યાય જોઈએ. ભલે એ પર્યાયનો કાળ એક સમયનો છે પણ તેની જાત તો
ચૈતન્યસ્વભાવ જેવી જ છે. વિકાર સાધન અને